Kavel 18

Bij de verloting van de kavels van de nieuwe ’s-Gravelandse polder valt kavel 18 toe aan Abel Mathijsz. Burgh. Het land wordt vooral voor agrarische doeleinden benut en vormt lange tijd een eenheid met de naastgelegen kavel 19 waar vanaf het midden van de achttiende eeuw hofstede Rondomwelgevallen staat (later Groenlust).

Schoonhoven maakt Schoonoord

In 1761 koopt de Amsterdamse makelaar en meestertimmerman Jan Schoonhoven de kavels 18 en 19. Tegelijkertijd verwerft hij de grond ten westen van kavel 18, aan de overzijde van het Zuidereinde. Daarop staat dan al een herenhuis. In 1774 verbouwt hij dat huis om als zodanig te verkopen aan Joan Hodshon. Bij de koop horen ook een tuin met ornamenten direct naast het huis en het westelijke deel van kavel 18 aan de overkant van de weg. Daarop staan de stallen, koetshuis, tuinmanshuis en andere opstallen. Het geheel wordt dan Schoonoord genoemd.

Hodshon breidt uit en richt in

In 1783 koopt Hodshon ook het oostelijke deel van kavel 18. De zichtas vanuit het huis aan Zuidereinde 46-48 langs de noordgrens van het perceel wordt dan verder verlengd. Hij en zijn zoon Jan laten de grond inrichten met een landschappelijk slingerbos. Vooral in het eerste stuk achter het huidige landhuis is die aanleg nog gaaf bewaard. In de zuidoosthoek ligt een heuvel waarop oorspronkelijk een koepel stond.

In stukken

In 1846 wordt Schoonoord in drie delen verkocht. Het oostelijke deel wordt een aantal maal doorverkocht en is sinds 1933 eigendom van Natuurmonumenten. De koper van het westelijke deel van kavel 18, Anthony van de Koppel, laat het tuinmanshuis uitbreiden met een herenhuis. In 1870 koopt hij het huis aan de overzijde van de weg er bij, maar tien jaar later wordt het echter weer in twee delen geveild. Sindsdien hoort het achttiende-eeuwse huis niet meer bij de buitenplaats.
De beukenlanen die de kavel aan de west-, zuid- en noordzijde omgrenzen zijn rond die tijd geplant. In de jaren 1916 en 1917 laat eigenaar George Leonardt het huis nog  met een verdieping verhogen. De plek van de tot herenhuis uitgegroeide tuinmanswoning is nog zichtbaar door  de achttiende-eeuwse lindenrij die ervoor stond en dat bewaard is gebleven.

Van Erven Dorens en Copijn

Rond 1930 laat Leonardt de hofstede volledig afbreken om 10 meter verder een nieuwe villa te laten bouwen door architect Jan van Erven Dorens. Het nieuwe huis met aangebouwde dienstwoning wordt uitgevoerd in de Engelse landhuisstijl en heeft een rieten dak. Daarbij verrijzen een duiventil met eveneens een rieten dak, een schuur en tuinmuur. Op het terrein bij het huis staan verder een houten atelier en een prieel uit de eerste helft van de twintigste eeuw.
De tuin rondom het nieuwe huis is in die tijd ingericht door Louis Copijn maar daarvan is weinig bewaard gebleven.

Artistieke hotspot

Tussen 1893 en 1903 woonden de schilder R.N. Roland Holst en zijn vrouw, schrijfster Henriëtte Roland Holst-Van der Schalk als huurders in het voormalige tuinmanshuis. Zij schreef daarover in het boek Het vuur brandde voort uit 1903. Ze hadden gezocht naar een woning die zo lag dat ze helemaal vrij zouden zijn, gelegen in de bossen en bij water. Het uiteindelijke afscheid kostte hen tranen:“nooit zouden wij weer zulk een heerlijke omgeving tot onze beschikking hebben en zulke mooie bloemen kunnen kweeken. Wat had ik een spijt niet méér van het bosch, den doolhof, het schilderachtige eiland en den boomgaard te hebben genoten, maar gedane zaken nemen geen keer….”.

Schoonoord was ook in de eerste helft van de twintigste eeuw een artistieke hotspot. George Leonardt liet in 1925 voor zijn vrouw een schildersatelier bouwen en de centrale hal in het nieuwe huis was speciaal bestemd voor muziekuitvoeringen. Het werd het centrum van een verfijnd internationaal artistiek en muzikaal milieu, te midden waarvan de beroemde musicus Gustav Leonardt opgroeide.

Schoonoord is een rijksmonument, daarbij horen het huis aan Zuidereinde 46-48, de villa uit 1930, de aanleg van tuin en parkbos, de gemetselde dam met sokkels en lantaarns op de scheisloot en de gebouwde tuinonderdelen zoals schuur, prieel, duiventil en atelier.  De huizen worden particulier bewoond en zijn niet toegankelijk. Van het achterliggende natuurgebied is alleen de beukenlaan langs de noordzijde openbaar wandelgebied.

Landschap Noord-Holland / Cultuur Compagnie

Literatuur:

• Bertram, Christian. Noord-Hollands Arcadia. Ruim 400 Noord-Hollandse buitenplaatsen in tekeningen, prenten en kaarten uit de Provinciale Atlas Noord-Holland. Met een bijdrage van Erik A. de Jong. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 2005, 290-291.
• Mehrtens, U.M. Schoonoord te ’s-Graveland. (Bijdragen tot het bronnenonderzoek naar de ontwikkeling van Nederlandse historischetuinen, parken en buitenplaatsen, XIX). Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1987.
• Oldenburger-Ebbers, Carla S., Anne Mieke Backer en Eric Blok. Gids voor de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur. Deel West: Noord-Holland, Zuid-Holland. Rotterdam: De Hef, 1998, 175-176.
• www.natuurmonumenten.nl/content/schoonoord

Publicatiedatum: 30/04/2012