Na de opening van het Noordzeekanaal ontstond aan de kust al snel een havenplaats. Het was een initiatief van vissers die het kanaal gebruikten om aan te meren, dat leidde tot de aanleg van een haven. De oprichting van de Rijksvisafslag maakte van IJmuiden een vissersplaats van nationaal belang.
>‘Kan het niet zo, heren?’ opperde koning Willem I in 1816 tijdens een kabinetszitting over de aanleg van een nieuwe vaarweg van het IJ in Amsterdam naar de Noordzee. Met een potlood trok de koning een streep door het gebied ten westen van het IJ tot aan de zee. ‘Onbegonnen werk en veel te duur’, stelden zijn ministers.
>Architect Willem Marinus Dudok (1884-1974) heeft een belangrijke rol gespeeld in de naoorlogse wederopbouw van de gemeente Velsen. Twee grote opdrachten in deze periode waren het hoofdkantoor van de Hoogovens in IJmuiden en het raadhuis van Velsen.
>Op een opvallende locatie dicht bij de sluizen van IJmuiden, aan de Kanaalstraat 257, bevindt zich het Witte Theater. Tegenwoordig kunnen bezoekers hier terecht voor een gevarieerd aanbod aan theatervoorstellingen, films, muziek en cabaret. Dit is echter niet altijd zo geweest. In januari 2015 heropende theaterproducent Marcel Klein Ovink het vernieuwde theater dat het jaar daarvoor werd verbouwd. Deze verandering of ontwikkeling is niet de eerste voor het Witte Theater. Zowel het gebouw als het theater kennen een rijke geschiedenis.
>In het duingebied van Kennemerland ligt nog een groot aantal verdedigingswerken uit de Tweede Wereldoorlog. De Atlantikwall is een kustverdedigingslijn die loopt van Noorwegen tot aan Spanje. Hij is gebouwd tussen 1942 en 1945 en bestaat uit een samenhangend geheel van gewapend betonnen bunkers, batterijen, schuilplaatsen etc. Bovendien zijn er onderkomens voor de manschappen en alles wat daarmee samenhangt. Enkele onderdelen van de Atlantikwall zijn tegenwoordig beschermd als rijksmonument, zoals de luchtafweerbatterij Olmen en de kustbatterij Heerenduin.
>Het tracé van de Stelling van Amsterdam was reeds in 1880 vastgesteld, maar de bouw van forten wilde niet vlotten. Het kustfort bij IJmuiden, gelegen in het Noordwestfront van de Stelling, vormde een uitzondering hierop. De opening van het Noordzeekanaal in 1876 maakte verdediging van de kanaalmonding en de sluizen tot hoogste prioriteit.
>Het heeft even geduurd maar de watertoren aan de Evertsenstraat krijgt een tweede leven door de bouw van elf appartementen. De toren is al bijna een eeuw een herkenningspunt en baken voor de inwoners van IJmuiden. Hoog in de toren is het uitzicht magnifiek en typisch IJmuiden: het imposante sluizencomplex, het Noordzeekanaal, de duinen en de zee zijn ook vanaf deze hoogte altijd dichtbij.
>Op Dokweg 35 staat een watertoren met een opvallend onderstel. De watertoren staat aan de oever van de haven, midden tussen andere vroegere waterleidingsgebouwen. Het waterreservoir voorzag in 1915 in een dringende behoefte aan drinkwater van ‘booming’ haven IJmuiden.
>IJmuiden heeft twee vuurtorens die al honderd jaar door het leven gaan als Hoge en Lage vuurtoren. Dat is niet altijd zo geweest. De torens zijn in 1877 als identieke zuilen ontworpen en gebouwd. De voorspoedige industriële ontwikkeling van Nederland, met Amsterdam als belangrijke internationale haven, leidde tot de bouw van grotere zeeschepen. IJmuiden was in 1909 dringend toe aan een bredere en diepere vaargeul.
>De aanleg van het Noordzeekanaal ging gepaard met een wonderlijk mengsel van traditionele en moderne techniek. Polderjongens met kruiwagens en spaden deden het graafwerk, zoals dat al eeuwenlang ging. Maar voor het op diepte brengen van het kanaal werden voor die tijd ultramoderne stoombaggermolens ingezet. Geheel in stijl met het monumentale karakter van dit project: een vuurtorenontwerp met allure.
>Piet Heilig (1928) woonde op het Tasmanplein in IJmuiden, achter het Kennemerplein. Het gezin moest in 1942 vertrekken wegens afbraak van hun woning. Ze werden op transport gezet naar Friesland, samen met onder anderen wethouder W.F. Vissers. Ze kwamen terecht in Smallingerland.
>De aanleg van de Duitse Atlantikwall in de IJmond had zware gevolgen voor de bewoners. Tijdens de oorlog zijn 35.000 mensen uit het spergebied geëvacueerd. Na de oorlog waren 4500 woningen gesloopt of zwaar beschadigd.
>Het gebied in en rond Velsen is door de eeuwen heen strategisch bijzonder waardevol geweest. De Romeinen bouwden er een klein fort met een haventje om zo de delta van het Oer-IJ – de meest noordelijke vertakking van de Rijn – te bewaken. Tegenwoordig is het een geliefde badplaats én industrieel hart van Noord-Holland.
>Jacob, Jaap of ‘Japie’, van der Plas woont nu in Haarlem, maar is geboren in IJmuiden op 23 november 1955. Hij werkte in de vishandel en had zijn eigen visfileerbedrijf, waar hij in 1992 mee moest stoppen.
>Charles Zorgdrager is geboren en getogen in IJmuiden, “Een plek waar eigenlijk niemand wil wonen, maar als je er eenmaal woont wil je nooit meer weg.”
>De waterhuishouding van de regio Amsterdam is in handen van vier waterschappen en Rijkswaterstaat. Zij zorgen voor waterveiligheid en de kwaliteit van het water.
>In vliegende storm verlaat een reddingsboot de pieren van IJmuiden, op weg naar een schip in nood. Tegenwoordig wordt niets nagelaten om schipbreukelingen veilig aan wal te brengen. De moderne reddingsboot is daarvoor optimaal uitgerust. Ze kan haast niet zinken en als ze omslaat, richt ze zich gewoon weer op. Maar ook met dit materieel is het reddingswerk op zee niet zonder risico’s. Tussen 1825, toen het georganiseerde reddingswerk begon, en 1925 gebruikte men voor dit werk nog roeiboten. Een reddingsoperatie was in die periode natuurlijk veel riskanter. Nog wat verder terug in de tijd werden schipbreukelingen vaak aan hun lot overgelaten. De kustbewoners hadden veel meer belangstelling voor de lading.
>Achteraf is het niet meer dan logisch dat IJmuiden een vissershaven kreeg. Maar bij de bouw van de sluis en de pieren hield niemand daar nog rekening mee. De eerste initiatieven om van IJmuiden een vissersplaats te maken, kwamen niet van de plaatselijke, laat staan van de landelijke overheid. Die initiatieven kwamen van de zeevissers zelf. Van vissers die met hun platboomde zeilschepen bij slecht weer beschutting zochten tussen de pieren. Daar konden ze ook alvast wat vis verkopen. Van het een kwam het ander.
>Bij de opening van het Noordzeekanaal in 1876 was het eigenlijk meteen al duidelijk: het was allemaal niet groot genoeg. Na meer dan een eeuw kanaalgeschiedenis staat de ontwikkeling nog niet stil.
>Een Duitse militair staat als overwinnaar op de noordpier van IJmuiden. Hij kijkt uit over het wrak van een groot schip, dat met zijn schoorstenen en bovendek nog half boven de golven uitsteekt. Een onbekende fotograaf legde het beeld vast. Het verhaal dat de foto vertelt lijkt duidelijk. Maar nee, het schip werd niet tot zinken gebracht door de Duitse bezetter.
>