Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘Aan de boorden der Zuiderzee’.
>Waar zag je in de 16e eeuw de meeste scheepswerven? Amsterdam? Zaandam? Nee, in Edam. Op tientallen werven werd daar druk getimmerd en gezaagd. Schepen uit Edam zeilden de halve wereld over. Edam is meer dan kaas alleen.
>Domineesdochter, theologe en schrijfster van een kinderbijbel en andere kinderboeken. Op het eerste gezicht is Johanna Kuiper (1896-1956) naar de standaarden van de eerste helft van de 21ste eeuw een prototype voor de vrouw. Johanna heeft echter ook een heel andere kant. Ze is socialiste, feministe, voorvechtster van de vrije liefde en een bewust ongetrouwde moeder van twee kinderen van verschillende mannen. Maar daarnaast is ze, zeker niet in de laatste plaats, ook een verzetsheldin.
>De wind giert langs de huizen, regen klettert op de daken en het water beukt tegen de dijken van het dorpje Edam aan de Zuiderzee in het jaar 1403. De storm slaat een gat in de dijk en op de woeste golven wordt een vreemd zeewezen het Purmermeer ingedreven. Als de storm gaat liggen, wordt het gat in de dijk direct gedicht. Reddeloos zwemt het wezen, dat een zeemeermin blijkt te zijn, rondjes door het meer. Ze kan geen kant op.
>Een schilderij van een Edams meisje uit de zeventiende eeuw dat 2,5 meter lang was, een drijvende kelder en een winkeltje in sitsen stoffen, er zijn saaiere musea dan het dit voorjaar heropende Edams Museum.
>Archeologen verrichtten in 2013 bodemonderzoek op het braakliggend terrein achter de parochiekerk van de Heilige Nicolaas in Edam aan de Voorhaven 126. Daar vonden zij een palenfundering van een voormalige schuilkerk. Waarschijnlijk is de ruime schuilkerk, gelegen aan de Achterhaven, in het midden van de 19e eeuw gesloopt. Het bouwjaar van de schuilkerk is vooralsnog onbekend. Wel staat vast dat er in Edam in 1846 een nieuwe katholieke kerk aan de Voorhaven is gebouwd als resultaat van de katholieke emancipatie in Nederland rond het midden van de negentiende eeuw. In de periode na de reformatie (begin zeventiende eeuw) was het aan katholieken, maar ook aan doopsgezinden en andere geloofsrichtingen die afweken van de calvinistische leer, niet toegestaan om zichtbaar hun geloof te belijden. Dit diende te gebeuren in bestaande gebouwen die niet als kerk herkenbaar waren. Vandaar de naam schuilkerk.
>Het huis op Achterhaven 105 behoort tot de oudste huizen van Edam. Het is zeker het oudste houten huis. Het werd is rond 1530 gebouwd en bevat nog verscheidene originele bouwdelen, zoals de voorpui en het houtskelet in het voorhuis. Aan de achterzijde bevindt zich een stenen achterkamer.
>Op een ruime plek aan de Breestraat was de vervallen negentiende-eeuwse bebouwing op de hoek met de Batumburgerstraat gesloopt. Hier werd in 1996 in opdracht van de provincie Noord-Holland en in samenwerking met vrijwilligers van de afdeling Purmerend van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) een opgraving uitgevoerd.
>Op een ruime plek aan de Breestraat 5-11 was de vervallen negentiende-eeuwse bebouwing op de hoek met de Batumburgerstraat gesloopt. Hier werd in 1996 in opdracht van de provincie Noord-Holland en in samenwerking met vrijwilligers van de afdeling Purmerend van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) een opgraving uitgevoerd.
>Dit voormalige woonhuis is het oudste stenen gebouw van Edam. Het is rond 1530 gebouwd. Tegenwoordig is het Edams Museum hier gevestigd. Helaas is het in 2014 gesloten voor een grondige restauratie. Het huis heeft een zogenaamde drijvende kelder die op en neer gaat met de grondwaterstand.
>In 2007 werd archeologisch onderzoek gedaan waarbij muurresten werden aangetroffen die behoorden aan het laatmiddeleeuwse klooster Sint Maria Magdalena. Er werd een waterafvoer gevonden die in verbinding stond met de oostelijk van de opgraving gelegen waterkelders die het water van het dak van de kerk verzamelden. Deze kelders zijn tot in de twintigste eeuw gebruikt.
>Edam is als nederzetting ontstaan aan de oever van het veenriviertje de IJe of E. De huidige binnenstad is ontstaan op een terp die in de loop der eeuwen gegroeid is. Rond 1230 werd de E afgedamd. De vrije doorvaart van goederen was niet meer mogelijk en voor de overslag moest tol worden betaald. Zo kon Edam tot een handelsplaats uitgroeien. In 1357 kreeg Edam stadsrechten. Van Graaf Willem V kreeg de stad toestemming om een betere toegang naar de Zuiderzee te graven, het Oorgat. Langs het Oorgat ontstonden scheepswerven die zorgden voor economische groei samen met de handel in kaas.
n
De Lingerzijde is samen met Bult/Spuistraat het oudste deel van Edam. In het verleden zijn hier aardewerkfragmenten gevonden die rond 1100 zijn te dateren.
>