Noord-Holland kent veel plaatsen met bijzondere namen. Van sommige is de oorsprong snel vast te stellen, bij andere is het nodig om wat dieper te graven in het verleden. In deze serie verhalen onderzoeken we elke maand een andere regio van onze provincie, om achter de herkomst van de lokale plaatsnamen én bijnamen van de inwoners te komen. Deze maand: de Zaanstreek en Waterland.
>In Edam staat een van de oudste houten huizen van ons land. Het gotische pand aan de Achterhaven stamt uit de tijd dat Edam nog een kleine stad was, die leefde van scheepsbouw en de handel in kaas. De fraaie gevel wijst op het voorname karakter van de bewoners.
>Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘Aan de boorden der Zuiderzee’.
>Waar zag je in de 16e eeuw de meeste scheepswerven? Amsterdam? Zaandam? Nee, in Edam. Op tientallen werven werd daar druk getimmerd en gezaagd. Schepen uit Edam zeilden de halve wereld over. Edam is meer dan kaas alleen.
>Domineesdochter, theologe en schrijfster van een kinderbijbel en andere kinderboeken. Op het eerste gezicht is Johanna Kuiper (1896-1956) naar de standaarden van de eerste helft van de 21ste eeuw een prototype voor de vrouw. Johanna heeft echter ook een heel andere kant. Ze is socialiste, feministe, voorvechtster van de vrije liefde en een bewust ongetrouwde moeder van twee kinderen van verschillende mannen. Maar daarnaast is ze, zeker niet in de laatste plaats, ook een verzetsheldin.
>Veel mensen kunnen de slaap niet vatten in de nacht van 13 op 14 januari 1916. Een grote noordwesterstorm raast over het land. De wind beukt met grof geweld tegen de huizen en het vee klinkt onrustig in de stallen. Als alles het maar houdt!
>Toen de dijken van de Zuiderzee in januari 1916 na dagenlang stormweer op verschillende plaatsen doorbraken, overstroomde het water snel het laaggelegen Waterland, het oostelijke gedeelte van de Zaanstreek en de Anna Paulownapolder. De inwoners moesten in allerijl het vege lijf zien te redden.
>Als een watersnoodramp je omgeving overspoelt, probeer je mensen die door het water bedreigd worden natuurlijk zo snel mogelijk in veiligheid te brengen. Maar je probeert de golven ook zo goed mogelijk te beheersen, zodat het rampgebied zoveel mogelijk wordt beperkt. Tijdens de watersnoodramp van 1916 werd met man en macht gewerkt aan het dichten van gaten in de dijken en het aanleggen van nooddijken. Op deze manier werd erger voorkomen.
>De wind giert langs de huizen, regen klettert op de daken en het water beukt tegen de dijken van het dorpje Edam aan de Zuiderzee in het jaar 1403. De storm slaat een gat in de dijk en op de woeste golven wordt een vreemd zeewezen het Purmermeer ingedreven. Als de storm gaat liggen, wordt het gat in de dijk direct gedicht. Reddeloos zwemt het wezen, dat een zeemeermin blijkt te zijn, rondjes door het meer. Ze kan geen kant op.
>Een schilderij van een Edams meisje uit de zeventiende eeuw dat 2,5 meter lang was, een drijvende kelder en een winkeltje in sitsen stoffen, er zijn saaiere musea dan het dit voorjaar heropende Edams Museum.
>Edam kreeg in 1357 stadsrechten en later, om haar privileges te kunnen handhaven: stadspoorten. Tijdens deze wandelroute (3 km) door Edam komt u nagenoeg alle plaatsen tegen waar een stadspoort heeft gestaan. Stadspoorten en vestingwallen maken de stad en het verhaal rond. U kunt beginnen in het noorden van de stad, bij de stenen Noorderbrug. Daar staat een informatiepaneel, aangebracht door de Vereniging Oud Edam, met informatie over drie stadspoorten.
>Het levenswerk van Jan Nieuwenhuyzen valt best legendarisch te noemen. In een oud huis met trapgevel en struisvogel-gevelsteen in het hart van de stad werd op 16 november 1784 ‘het Nut’ opgericht. Het was de tijd van de Verlichting en revolutie stond voor de deur.
>Edam behoort tot de weinige plaatsen die zich gelukkig kunnen prijzen met het bezit van een librije. Doelstelling van de librije was: de mensen voor het ‘ware’ geloof te behouden door hen ‘goede’ boeken te laten lezen. Een kettingbibliotheek uit de 16e eeuw, met unieke exemplaren.
>Edam en kaas zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Edammer kaas is om zijn kogelvorm wereldberoemd. Per jaar wordt bijna honderd miljoen kilo Edammerkaas geëxporteerd. Kaas is fascinerend, inspirerend en alledaags … een kwestie van kiezen, proeven en dichten.
>Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp werd op 27 juli 1874 in Amsterdam geboren. Van 1910 tot 1920 woonde hij in Edam in een door hem ontworpen huis en atelier. Hij was een veelzijdig kunstenaar, kon schilderen, tekenen, lithograferen, schrijven, illustreren en hij was architect. In deze hoedanigheid heeft hij veel voor Edam betekend.
>Een ‘kwakel’, ook wel kwakkel genoemd, is een hoge, smalle voetgangersbrug. Kenmerkend aan deze wankele (vandaar de naam) bruggen is dat ze hoog zijn om de scheepvaart te kunnen doorlaten. De Kwakelbrug vertelt hoe de bescheiden nederzetting Edam uitgroeide tot een belangrijke handelsstad.
>Toen Edam in 1357 stadsrechten kreeg van graaf Willem V mocht de nieuwe stad een directe en tolvrije uitgang naar de Zuiderzee graven. Dit was een zeer gunstige ontwikkeling voor de kleine handelsnederzetting. Daarom ging het Hoogheemraadschap kantoor houden aan de Schepenmakersdijk. In de loop van de achttiende eeuw werd de werf een echt bestuurlijk centrum.
>In het Weeshuis aan de Grote Kerkstraat in Edam stond discipline hoog aangeschreven. Op straffe van water en brood. Armenzorg in de 16e eeuw was letterlijk liefdadigheid met een lange baard. Peter Sluisman, conservator van het Edams Museum, vertelt ter plaatse…
>“Als de Speeltoren speelt in mooi Edam…” Het Edams volkslied refereert aan de parel van de stad: het carillon van de Kleine Kerk. Nog altijd staat de toren fier overeind, hoewel het schip al in 1883 is gesloopt wegens verval. Toch hebben een prominente architect en een hoge bewindsman de toren een tweede leven gegund. Hoe dan?
>Edam heeft in het verleden slechts één klooster gekend, het klooster van Sint Maria Magdalena dat vlakbij de Grote Kerk stond. Het klooster deed ook dienst als stadsherberg voor voorname gasten. Pas later werd het klooster/drinklokaal het Prinsenhof, dat nu nog bekend staat om drie speciale kunstwerken.
>