3 min

Hoe twee zeer oude boeken in het Edams Museum terechtkwamen

Librije van de Grote Kerk van Edam. Beeld: still uit de film ‘Kronieken van Edam’ (Dutch Century House).

De ontdekking van twee zeer oude boeken

Het Edams Museum heeft in de loop van de jaren een aardige bibliotheek aan boeken opgebouwd. Al bij de oprichting in 1895 zijn er vooral door particulieren boeken geschonken aan het museum. Al deze boeken worden bewaard in dozen waar lijsten bij zitten met de titels van de boeken. In 2011 stuitte de archivaris op twee wel zeer oude boeken die hij in een bepaalde doos was tegengekomen. In de boeken stonden in Romeinse letters de jaartallen 1561 en 1563 en onderaan een bladzijde had iemand iets geschreven. Na lang studeren op de tekst konden wij hem ontrafelen.

Een van de twee oude boeken. Beeld: bibliopolis.nl

Bijzondere schenking

De tekst luidde: “Dit boeck is afsproken zaliger Paulus Pietersz tot die Librije van Edam.” Ofwel in wat gewoner Nederlands: dit boek is door Paulus Pietersz. bij erfenis vermaakt aan de Librije van (de Grote Kerk van) Edam. Dezelfde tekst stond ook in het andere boek. Paulus Pietersz. was een katholiek priester en is bij de Reformatie in 1572 meegegaan naar het nieuwe geloof en gereformeerd geworden. Hij was de eerste dominee van de Grote Kerk in Edam en stierf in 1575. Dan dringt zich de gedachte op hoe die twee boeken bij het museum terecht zijn gekomen.

Latijnse School

In een van de boeken zat een blaadje geplakt met de volgende tekst: “Dit boek der Latijnsche school te Edam werd omstreeks 1820 geschonken aan Ds. Dr. H.F. Kohlbrugge en in 1901 aan het Museum te Edam gegeven door Dr. J.H.F. Kohlbrugge.”
In een artikel in het blad ‘De Navorscher’ uit 1888 staat in dit verband het volgende te lezen:
“Gedurende zijn studententijd (Atheneum te Amsterdam, 1821-1825) kwam Kohlbrugge dikwijls te Edam, waar zijn grootmoeder woonde, en studeerde hij daar onder het schone geboomte dat het plein om de oude kerk van Edam destijds versierde. Steeds belangrijke antiquiteiten zoekend, was hem dit oude kerkgebouw bijzonder aantrekkelijk, en wandelde hij dikwijls onder die hoge gewelven.”
Student Kohlbrugge merkte al wandelend door de kerk een deur op waarvan niemand wist wat erachter schuilging. Hij ontdekte hier een oude librije!

H.F. Kohlbrugge door J A Roeting / beeld museum Catharijne Convent

Desolate toestand

Kohlbrugge had destijds de boeken rechtmatig van de Edamse bestuurders gekregen als dank voor zijn ontdekking van de librije. Het is wel triest dat zijn zoon ongeveer 66 jaar later de librije in ronduit desolate toestand aantrof. Hij trok de conclusie dat er na zijn vaders ontdekking kennelijk geen enkele belangstelling voor deze bijzondere collectie, noch bij de kerk, nog bij de gemeente aanwezig moet zijn geweest. Toch is dat vreemd, want in 1867 is er een catalogus gemaakt van de boeken. Maar pas in de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond er in brede kringen belangstelling voor ons cultureel erfgoed, en Edam was zeer vooruitstrevend toen het ons huidige museum in 1895 openstelde. Zoals we nu weten heeft het nog tot 1934 geduurd voordat de boeken van de Edamse Librije naar de Koninklijke Bibliotheek zouden gaan.

Auteur: Peter Sluisman.
Samenstelling: Robert J. Lammers (Edams Museum).

Grote kerk Edam, interieur. Beeld: Stichting Kerkelijke Monumenten Edam.

Publicatiedatum: 03/06/2014