Vrouwen uit het verleden

Verhalen

De laatste kasteelvrouwe van Brederode

Van het veertiende-eeuwse kasteel Brederode is alleen nog maar een ruïne over. Het is lastig om voor te stellen dat hier ooit een vooraanstaande adellijke familie woonde. De laatste bewoonster was edelvrouw Yolande van Lalaing (1422-1497), die samen met haar man Reinoud II van Brederode zes kinderen kreeg. Yolande was niet zomaar een kasteelvrouwe. Tijdens de afwezigheid van haar man beheerde ze de kastelen en landerijen van Brederode. Maar na zijn dood moest ze strijden voor haar bezit en kinderen. Vijf bastaarden, een neef en andere familieleden vonden dat zij meer recht hadden op de erfenis dan Yolande – een vrouw.

> 10 min

De ware liefde van Anna Singer

Anna Brugh trouwde in 1895 met de welgestelde Amerikaan William Singer. Samen met zijn beste vriend Martin Borgord reisden ze de wereld rond. Ze woonden in Pittsburgh (Amerika), Parijs, Laren, Olden en Dalheim (Noorwegen). Anna was het gelukkigst in hun villa De Wilde Zwanen in Laren, William daarentegen in de natuur in Noorwegen. En Martin? Die stond ertussen in.

> 7 min

Ook vrouwen componeren: Het leven van Henriëte Bosmans

Ook vrouwen componeren. Enkele bekende Nederlandse vrouwelijke componisten zijn Anne-Maartje Lemereis, Calliope Tsoupaki (beide Componist des Vaderlands) en Christina Viola Oorebeek. Maar ook Caroline Berkenbosch, Lavinia Meijer, Mathilde Wantenaar of Sarah Neutkens. En er zijn nog zo veel meer namen. Wat een positieve ontwikkeling is, is dat er ook steeds vaker naar wordt geluisterd. Dat blijkt uit het aantal vrouwen in de klassieke Top 400: nog nooit stonden er zoveel vrouwen in als nu. De vrouw die het vaakst in de top 400 staat, mag voor niemand een onbekende blijven. Dat is Henriëtte Bosmans (1895-1952).

> 3 min

(On)vergetelijke vrouwen uit de geschiedenis

Ondanks meerdere feministische golven verdienen vrouwen nog steeds minder dan mannen. Het onbetaalde huishoudelijke werk en het zorgen voor de kinderen komt voornamelijk op ons bordje terecht. Bovenop dit alles kennen de meeste mensen alleen maar de namen van invloedrijke mannen uit de geschiedenis. Door de eeuwen heen hebben vrouwelijke schrijvers, kunstenaars, geleerden en heersers hun stempel gedrukt op de maatschappij. Tijd om de balans op te maken en een aantal van deze onvergetelijke vrouwen voor het voetlicht te brengen.

> 7 min

De onbezongen heldin van de Bataafse Revolutie: Wilhelmina van Pruisen

Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) was een Pruisische prinses, de echtgenote van stadhouder prins Willem V van Oranje-Nassau en de moeder van koning Willem I. Tijdens de Bataafse Revolutie speelde ze een belangrijke rol. De Bataafse Revolutie is een ondergewaardeerd stukje Nederlandse geschiedenis, de rol die vrouwen speelden een nóg minder gewaardeerde. De naam van Wilhelmina van Pruisen, wellicht de belangrijkste vrouw binnen het conflict, wordt dan ook maar weinig genoemd. Daarom hier een portret en biografie.

> 3 min

Een langdurige buitenechtelijke affaire

Een jaar of tien nadat ze met Wijnand Verhaar getrouwd is, wordt Maria Christina van Rhijn hartstochtelijk verliefd op een andere man. Het was het begin van een langdurige buitenechtelijke relatie waar zelfs een kind uit zou voortkomen. Deze affaire bleef niet onopgemerkt zoals blijkt uit verklaringen bij de notaris door familieleden en bekenden.

> 4 min

Vrouwen in Verzet: Violette Cornelius en Gustave (Guusje) Rübsaam

Het verhaal van Violette Cornelius (Batavia, 1919) en Gustave (Guusje) Rübsaam (Amsterdam, 1917) begint vlak voor de oorlog in Amsterdam. Violette is fotograaf en Guusje studeert geneeskunde. Beiden zijn onderdeel van een bevriende kunstenaarsgroep, waar onder andere ook Gerrit van der Veen en Walter Brandligt deel van uit maken. Als de oorlog in 1940 uitbreekt, besluit een groot deel van deze vriendengroep zich te storten op het vervalsen van persoonsbewijzen: De Persoonsbewijzencentrale (PBC) is geboren.

> 4 min

Vrouwen in Verzet: Trien de Haan-Zwagerman

Trijntje Zwagerman (Trien) wordt geboren in 1891 in Hauwert, West-Friesland. Ze groeit op als jongste van zes kinderen in een arm boerenarbeidersgezin. Net als haar broer en zussen kan Trien wegens geldgebrek alleen de basisschool afmaken, maar ze is leergierig en krijgt nog een aantal jaar bijles van de plaatselijke dominee. Trien is monter en vrolijk, en raakt bevangen door het socialisme, mede vanwege haar socialistische verloofde Bart. Eenmaal getrouwd worden Trien en Bart lid van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP), een door Henk Sneevliet opgerichte afsplitsing van de Communistische Partij Nederland (CPN). Door de internationale strijd tussen deze groepen kunnen de socialisten en de communisten elkaar niet luchten of zien.

> 5 min

Wat droegen Hollandse vrouwen 500 jaar geleden?

De welvaart van een streek is meestal goed af te lezen aan de kleding van haar inwoners. Hoe rijker de lokale bevolking, hoe meer mensen zich de laatste mode kunnen veroorloven. Niet voor niets zien we vrouwenkleding in Noord-Holland vanaf de zestiende eeuw steeds modieuzer worden. Spaanse opstaande kraagjes werden tot in Graft gedragen en Franse rijglijfjes waren van Landsmeer tot Schagen gemeengoed. Duik met ons in de garderobe van de zestiende eeuw, die toch vooral warm, stijf en zedig moest zijn.

> 5 min

Vrouwen in Verzet: Hanna Jacoba (Annie) Averink

Hanna Jacoba (Annie) Averink wordt in 1913 geboren in Enschede. Annie’s ouders scheiden als Annie nog jong is en Annie blijft bij haar moeder, die snel hertrouwt. Annie groeit op in een samengesteld gezin, waar ze zich niet altijd thuisvoelt. Als het gezin in 1926 naar Amsterdam verhuist gaat de jonge Annie – ze is dan pas dertien jaar – aan het werk. Annie’s moeder stelt voor dat Annie wat afleiding van haar vele werk kan vinden bij de Arbeiders Jeugd Centrale, de jongerenorganisatie van de socialisten. Maar Annie voelt zich meer aangetrokken tot de Zaaier, de communistische jongerenbeweging. Annie sluit zich aan en werkt jarenlang onvermoeibaar voor haar ideaal: het communisme inzetten om een beter leven te bieden aan lagere klassen.

> 3 min

De vrouw achter Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778)

Iedereen in Haarlem kent wel Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) ofwel Teylers Museum. Als succesvolle zijdefabrikant en koopman liet hij bij zijn overlijden 2 miljoen gulden na. Voor die tijd was dat een godsvermogen, omgerekend naar nu is dat ongeveer 80 miljoen euro. In zijn befaamde testament stelde hij vijf directeuren aan, die het geld volgens zijn richtlijnen moesten besteden. Zo werd onder andere Teylers Museum en het Teylers hofje opgericht. Toch heeft niemand het nog over de vrouw die hem financieel heeft geholpen. Wie was de liefde van zijn leven?

> 9 min

Vrouwen in Verzet: Hendriek Breukelaar-Verburg

Hendriek Verburg wordt in 1905 geboren in het Noord-Hollandse dorpje Noord-Scharwoude. Ze is de dochter van Peter Verburg, de eigenaar van de conservenfabriek in het dorp. Als haar vader op jonge leeftijd sterft in 1924 neemt zij samen met een andere vrouw, mevrouw Edel, het roer over. Dat twee vrouwen een dergelijk bedrijf runnen is voor die tijd vrij uniek, en het zorgt ervoor dat Hendriek al op jonge leeftijd weet hoe ze een organisatie moet leiden. Als haar zus Grieke in 1930 overlijdt, trouwt Hendriek met Grieke’s weduwe, Harry, zoals wel vaker gebeurt in die tijd. Zo komt Hendriek in Haarlem terecht.

> 3 min

Vrouwen in Verzet: Annick van Hardeveld

Annick (Germaine Mathilde) van Hardeveld wordt in 1923 geboren in Amsterdam. Ze is het eerste kind van haar vader Jan van Hardeveld en haar Franse moeder Germaine Bertin. Een paar jaar later wordt nog een jongetje geboren: Yann Emile. Als de oorlog in mei 1940 uitbreekt is Annick zestien jaar en net begonnen aan de opleiding tot verpleegster bij het Rode Kruis.

> 5 min

Zoetje Gerbrants: portret van een vergeten literaire heldin

Wie schrijft, die blijft – in woord én beeld. In de portrettencollectie van de Provinciale Atlas zijn Noord-Hollandse schrijfsters goed vertegenwoordigd. Van de beroemde romancières Betje Wolff en Aagje Deken, tot toneelschrijfster Lucretia Wilhelmina van Merken. Een verrassend portret is dat van Zoetje Gerbrants: hoofdpersoon uit één van de eerste Nederlandse briefromans.

> 3 min

Vrouwen in Verzet: Odile Moereels, Aaf Dell en Dieuw van Vliet

Aaf Dell en Dieuw van Vliet zijn beide geboren Horenaren. Dieuw wordt geboren 1887 en Aaf volgt zes jaar later, in 1893. Aaf en Dieuw ontmoeten elkaar op de openbare basisschool in Hoorn waar ze beide werken als onderwijzeres. De twee zijn ondernemende, zelfstandige vrouwen: ze staan voor de klas en wonen met elkaar, niet met een echtgenoot, in de conciërgewoning van het Waterschapshuis in de binnenstad van Hoorn. Als de oorlog in mei 1940 uitbreekt besluiten Aaf en Dieuw om onderduikers in huis te nemen.

> 3 min

De Haarlemse klopjes: borduren en bidden

Bijna niemand kent nog de klopjes van Haarlem. De zestiende-eeuwse kloppengemeenschap en hun schuilkerk Sint-Bernardus bestaat al lang niet meer. Toch waren deze ongehuwde katholieke vrouwen in heel Nederland bekend vanwege hun prachtige borduurwerk op kerkelijke gewaden en ander kerkelijk textiel. Stille getuigen van de vele geduldige handen, die bidden door te borduren.

> 6 min

Het duel: op liefde en dood

Valentijnsdag is de dag van de romantische liefde… maar wie zegt dat dat altijd zonder slag of stoot ging? In talloze boeken en films komen we vechtende liefdesrivalen tegen. Met getrokken zwaarden gaan twee mannen elkaar te lijf tijdens een afgesproken duel. Vanaf het eind van de achttiende eeuw werd er liever geduelleerd met pistolen. Maar of het nu ging om een erekwestie of de liefde van je leven: het was een hoge prijs om te betalen.

> 6 min

Amsterdam heeft weer een vondelingenkamer

Amsterdam beschikt weer over een vondelingenkamer, waar radeloze moeders hun pasgeboren baby achter kunnen laten. Vondelingenkamers zijn een moderne variant van de vondelingenmolens die in vroeger eeuwen in kloosters werden gebruikt.

> 12 min

Wat kon je in de 19de eeuw kopen tegen menstruatieklachten?

‘De Russen zijn gekomen’, ‘de rode vlag wappert’, ‘de tomatensoep is overgekookt’. De omfloerste manieren waarop men vroeger over menstruatie sprak, zijn vele malen grappiger dan de ‘feestweek’ zelf. Ook in de 19de eeuw hadden veel vrouwen last van menstruatieklachten. Wat konden ze daar tegen doen?

> 6 min

Ver­kleed­par­tij voor de vrou­wen­zaak

Op 28 februari 1931 vond er een spektakel plaats in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Een historische modeshow van heldinnen, georganiseerd door de feministes en Amsterdamse dames. Het was het adembenemende slotstuk van een campagne om in tijden van economische malaise fondsen te werven voor de internationale vrouwenbeweging.

> 6 min