Bij Santpoort-Zuid staat de ruïne van kasteel Brederode. Het kasteel is gesticht door heer Willem I van Brederode, afstammeling van de Heren van Teylingen, en zijn zoon Dirk II. In 1318 was de bouw van het kasteel voltooid. Vermoedelijk stond er voor de bouw van dit kasteel al een woontoren, een zogeheten donjon. Het kasteel had een vierkant grondplan en vierkante torens, op één ronde toren na: de Sivaardtoren.

Jan Kamphuis, bouwhistoricus en expert op het gebied van middeleeuwse kastelen, beschrijft Brederode als een luxe villa. Een toppunt van status. Grote vensters aan de buitenkant maken het gebouw kwetsbaar. Het geeft aan dat een militaire verdediging, dat kenmerkend is voor een kasteel, niet het hoofddoel was. Wel had het huis elementen die horen bij een ridderkasteel, zoals een slotgracht, een poortgebouw en een ophaalbrug.

Ook de donjon is in feite een grote luxe woontoren. De weergangen op de toren dienden als een uitkijkpunt voor hoge gasten. Daarnaast tref je bij elke kamer een latrine. Een latrine is een toilet, dat ook wel ‘het privaat’ werd genoemd. Via een koker in de muur loost de latrine direct op de slotgracht. In de ruïne zijn de meeste latrines verdwenen, maar de stortkokers zijn nog herkenbaar in de muur.

Machtsstrijd

Aan het begin van de vijftiende eeuw woedde er een belangrijke machtsstrijd in Holland. Toen de graaf van Holland overleed liet hij zijn functie, bestuur en macht na aan zijn zestienjarige dochter: Jacoba van Beieren. In de middeleeuwen was het gebruikelijk dat de oudste zoon de opvolger zou zijn, maar die had hij niet. En zo werd zijn dochter Jacoba de leider van het Graafschap Holland.

Veel mensen – met name mannen – vonden het maar niks dat een vrouw aan het hoofd van het bestuur stond. Toch waren er ook mannen die haar steunen. Invloedrijke mannen zoals de Van Brederode’s. Dat deden ze trouwens niet alleen vanuit Santpoort. De belangrijke familie Van Brederode had inmiddels meerdere kastelen en in deze periode diende de stevige burcht in Vianen als hun hoofdkwartier.

Zo ontstonden er twee kampen: Zij die Jacoba steunden, zoals de Van Brederode’s en zij die dat niet deden zoals de inwoners van Haarlem. De Haarlemmers sloten zich uiteindelijk aan bij haar neef Filips. Als mannelijk familielid beweerde hij meer recht te hebben op de functie van Graaf van Holland. In 1425 werd Jacoba door haar neef Filips gevangen gezet op het kasteel van Gent. Ze weet te ontsnappen en in het geheim reist ze naar het noorden. Via Schoonhoven naar Vianen, waar de Van Brederode’s verblijven.

Aanval en verwoesting

Jacoba van Beieren besluit om Haarlem aan te vallen, om ervoor te zorgen dat Filips zijn machtsbasis in Holland zou verliezen. Onder leiding van Willem van Brederode belegeren De Hoeken de stad. Dit mislukt. Willem wordt opgepakt en om hun vijand te ontwapenen laat de stad Haarlem het nabijgelegen kasteel van Brederode afbreken. Na de verwoesting van het huis Brederode in 1427 blijft er niet veel meer over dan een ruïne. Alleen het noordelijke deel van het kasteel is deels overeind gebleven.

De stadhouder van Holland

In de vijftiende eeuw is Holland inmiddels een onderdeel van de Bourgondische Nederlanden. De Hertogen van Bourgondië kwamen oorspronkelijk uit Frankrijk, maar beheersten nu een groot gebied met onder andere Vlaanderen, Brabant en Holland. Ze regeerden hun gebied vooral vanuit het rijke Vlaanderen. Voor het bestuur van Holland zonden de Bourgondiërs een stadhouder naar Den Haag. Dat was een vertrouweling van de Hertog. Zijn naam was Willem van Lalaing.

Toen Willem op het Binnenhof in Den Haag kwam wonen nam hij zijn gezin mee, inclusief zijn dochter Yolande van Lalaing, een jonkvrouw van 18 jaar. Verder waren er nog twee broertjes en een zusje die buiten speelden en brutaal op de muren en in de torens van het Binnenhof klommen. Dat weten we omdat er een brief is bewaard van de klusjesman die klaagt dat die kinderen het halve kasteel sloopten.

Willem van Lalaing was niet erg succesvol als stadhouder, hij kon slecht met geld omgaan en had hulp nodig van adellijke families om Holland te besturen. De jonge ridder Reinoud II van Brederode hielp de stadhouder zoveel hij kon en in ruil wilde Reinoud opklimmen in de hoogste Bourgondische kringen. Er werd een strategisch huwelijk besloten tussen Reinoud II van Brederode (30 jaar) en de dochter van de stadhouder, Yolande van Lalaing (23 jaar).

Het leven van Yolande

Zo komt in het jaar 1445 Yolande in het verhaal van Brederode terecht. Maar ze wonen niet in Santpoort. Dat huis was immers verwoest en de Brederode’s hadden inmiddels het kasteel in Vianen als hoofdkwartier van de familie. Toch krijgt Yolande direct met het huis in Santpoort te maken. Na haar trouwen krijgt zij het namelijk toegewezen als ‘lijftocht’, dit staat beschreven als ‘huis en hofstede’. Dat betekent dat Yolande het kasteel en het landgoed zal bezitten zodra haar man sterft. De Hofstede zal een boerderij geweest zijn op de voorburcht van het kasteel, dat bewoonbaar was en dienst deed bij het beheer van het landgoed. Toch is het geen weduwengoed: Yolande mag het kasteel direct gaan gebruiken.

Het huis werd opnieuw bewoonbaar gemaakt in de tijd van Reinoud en Yolande. Hiervoor is archeologisch bewijs gevonden in de vorm van een vensterglas met de afbeelding van een zwijnskop. Het zwijn is een Heraldisch symbool van Reinoud II van Brederode. Het gevonden vensterglas laat zien dat het stel aandacht had voor een luxe en representatieve inrichting.

Reinoud van Brederode verkeert inmiddels in de hoogste Bourgondische kringen. Hij is veel op reis en bemoeit zich met nationale en internationale politiek. Ondertussen heeft Yolande het beheer van de kastelen en landerijen van Brederode. Ongetwijfeld verblijft ze in deze functie af en toe op het huis in Santpoort.

Haar kinderen

Yolande heeft nog een belangrijke taak; de opvoeding van de kinderen, de toekomstige Heer van Brederode. Dat is wel een probleem, want Reinoud en Yolande krijgen eerst drie dochters: Josina, Johanna, Walravina. Yolande en haar dochters verbleven op kasteel Batestein in Vianen. Pas in 1462, Yolande is dan al 40, krijgen ze een zoon: Walraven. Drie jaar later volgt hun tweede zoon, Frans. Haar vierde dochter ziet in 1466 het levenslicht en wordt vernoemd naar haar moeder: Yolande.

Een strijd om de erfenis

De Heer van Brederode sterft na een ziekbed op 16 oktober 1473. Hierna barst er een strijd los binnen de familie om de erfenis en om het voogdijschap van de oudste zonen. Het kasteel Brederode kon alleen in een mannelijke lijn overerft worden. Reinoud had wel vijf bastaardzonen maar die erfden niet. Haar oudste zoon Walraven werd officieel de nieuwe Heer van Brederode, maar was toen nog maar elf jaar oud. Zijn broer Frans nog maar negen jaar. Yolanda was als voogd van de minderjarige kinderen de wetmatige beheerder van het volledige bezit van de Brederode’s. De vijf meerderjarige buitenechtelijke zonen, neven en andere familieleden vonden echter dat zij meer recht hadden op het landgoed dan Yolande – een vrouw.

De bastaardzonen spoorden een neef van Reinoud, Reinier van Broekhuizen, aan om het voogdijschap af te dwingen. Reinier valt in 1473 en 1476 Kasteel Vianen aan, zonder succes. In 1477 probeert hij het weer en neemt het kasteel in, hier stelt hij zichzelf aan als regent van de 15-jarige Walraven die er zelf niet is. Later worden drie kinderen, Walraven, Joseina en Johanna, door Reinier in Kasteel Vianen opgesloten. In 1478 sluiten Yolande en Reinier van Broekhuizen een compromis. Zij doet afstand van het voogdijschap, op voorwaarde dat een onafhankelijke partij voor de kinderen zal zorgen. Haar twee zonen, Walraven en Frans, moesten gaan studeren in Leuven.

Weduwe Yolande de Lalaing verliest hiermee invloed op haar kinderen maar niet haar weduwegoed. In 1478 gaat Yolande definitief op kasteel Brederode in Santpoort wonen. Zij is dan 56 jaar oud en het kasteel en landgoed zijn haar wettige eigendom.

Het bestuur van Brederode’s landgoederen lagen toen officieel bij haar oudste zoon, die dankzij Reinier ver weg in Leuven studeerde. Yolande had officieel haar openbare functies neergelegd maar bleef op de achtergrond invloed uitoefenen en strijden voor haar kinderen. Zo zorgt ze er onder andere voor dat haar dochter Walravina een goede functie krijgt aan het Bourgondische hof.

Op 15 augustus 1497 sterft Yolande op 76-jarige leeftijd. De laatste adellijke bewoner van kasteel Brederode.

Een dame als kasteelheer

Wil je meer weten over het leven van Yolande van Lalaing (1422-1497)? Luister dan naar De Kasteeldetective: een podcast met spannende cold case verhalen over de verdwenen kastelen van Noord-Holland. In drie afleveringen, getiteld Een dame als kasteelheer, wordt kasteel Brederode besproken.

Aflevering 1: Brederode verwoest

De ruïne van Brederode in Santpoort heeft dikke muren, hoge torens, een slotgracht, alles heeft de uitstraling van een echt middeleeuws kasteel. En toch is het maar de vraag of dat klopt. Het is alsof dit gebouw té goed zijn best doet. Is het stiekem iets anders? De kasteeldetective vraagt zich af: Wat bouwde de Brederode’s eigenlijk? Was het een kasteel of lijkt dat alleen maar zo? Luister de podcast hier.

Aflevering 2: Brederode hersteld

Het kasteel Brederode werd in 1427 grotendeels verwoest. Pas toen Yolande de Lalaing, een dame van hoge adel, het in bezit kreeg werd het hersteld. Maar in wat voor een vorm? Wat was er toen nog van het kasteel over? Luister de podcast hier.

Aflevering 3: Brederode herrijst

De kasteeldetective onderzoekt: Hoe gebruikte vrouwe Yolande het huis Brederode? Was het een luxevilla of bewoonde deze adellijke dame een echt ridderkasteel? De Ruïne van Brederode heeft een geschiedenis van verwoestingen en restauraties. De laatste adellijke bewoner was vrouwe Yolande de Lalaing. Een dame als kasteelheer dus, in de 15e eeuw. Zij liet Brederode nog éénmaal trots herrijzen. Luister de podcast hier.

Over de Kasteeldetective

Elke twee weken verschijnt een nieuwe aflevering van De Kasteeldetective. De makers van de serie hebben een vernieuwende benadering van archeologie, waardoor de cold case verhalen spannend, innovatief, verrassend en prikkelend zijn.

De Kasteeldetective is een podcast van Marius Bruijn en Yvonne Molenaar voor Huis van Hilde, in samenwerking met o.a. Museum Kennemerland, Stichting Monumentenbezit en Erfgoed Alkmaar. De podcast is mede mogelijk gemaakt dankzij steun van het Cultuurfonds, Fonds voor Archeologie en Publiek. Kijk hier en op de website van Huis van Hilde voor meer informatie.

Auteur: Redactie Oneindig Noord-Holland

Bronnen:

• Marius Bruijn en Yvonne Molenaar, De Kasteeldetective, podcast voor Huis van Hilde.
• Website van de Ruïne van Brederode.
• Elizabeth den Hartog en dr. Hanno Wijsman, Yolande van Lalaing (1422-1497), kasteelvrouwe van Brederode, Kastelenstichting Holland en Zeeland, 2009.
• Antheun Janse, Yolande van Lalaing, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.
• Getijdenboek van Yolande van Lalaing, maker: onbekend, 1460-1465. Bodleian Library MS. Douce 93, University of Oxford.
• Geschiedenislokaal 023, Kasteelvrouwe Yolande van Lalaing.
• Historische Vereniging Het land van Brederode, Reinoud trouwt Yolanda van Lalaing, artikel uit de 20ste jaargang van het Jaarboek, ‘Reinoud II,. Nummer 1/2 uit 1995.
• Wikipedia: Yolande van Lalaing, Ruïne van Brederode

Publicatiedatum: 28/08/2025