3 min

Geboren in Berlijn en opgevoed door haar grootmoeder, trouwde Wilhelmina in 1767 met stadhouder Willem V van Oranje-Nassau. Ze was politiek ambitieus, wilde samen met haar man regeren en bleek daarin nog eens doortastender te zijn dan hem. Haar groeiende invloed zorgde ervoor dat ze een flinke vinger in de Republikeinse politieke pap had – en, ook heel belangrijk: die invloed gebruikte ze zeer openlijk.

Johan Georg Ziegenis, ‘Portret van Prinses Frederika Sophia Wilhelmina’ (1768-69). Mauritshuis, Den Haag, Nederland.

Een revolutionair conflict begon the broeien in de jaren 1780 tussen stadhouders gezinden en rebellen, waar Wilhelmina zich vanaf 1781 actief in ging mengen. Ze werd de belangrijkste kracht en zelfs leider van de stadhouders partij – de leden wilden zelfs dat ze deze rol op zich nam. Om de politiek in de Republiek te beïnvloeden, schreef ze met buitenlandse machten en supporters van de stadhouder, maar reisde ook af naar verschillende provincies om steun te vergaren.

Willem V (1748-1806), prins van Oranje-Nassau, met zijn vrouw Frederika Sophia Wilhelmina van Pruisen en hun kinderen Frederica Louisa Wilhelmina, Willem Frederik en Willem George Frederik. Schilder: Pieter le Sage, 1779. Collectie Rijksmuseum, objectnummer: SK-A-4335.

In 1787 moesten Wilhelmina en haar gezin uitwijken naar Apeldoorn. Ze haalde het contact met haar broer aan, die net op de Pruisische troon was gaan zitten. Ook wilde ze terugkeren naar Den Haag om de regentes haar man een kans te laten geven om de orde in de provincie te doen wederkeren. Ze werd tegengehouden bij de Goejanverwellesluis, wat ze als een grove belediging interpreteerde. Daarop liet Wilhelmina haar broer de Republiek binnenvallen.

Prinses Wilhelmina van Pruisen vastgehouden in de woning te Goejanverwellesluis en bewaakt door rokende en drinkende soldaten, 28 juni 1787. Prentmaker: Gottfried Arnold Lehman, 1787-1791. Collectie Rijksmuseum, objectnummer: RP-P-1936-489.

De militaire actie van de koning van Pruisen duurde twee weken en zorgde ervoor dat het stadhouderlijk gezag van Wilhelmina’s man in ere werd hersteld. Wilhelmina zette als zijn vrouw haar representatieve werk voort en ontving zo veel belangrijke internationale gasten, zoals tsaar Alexander I van Rusland. Volgens de overlevering ontving zij ook Cornelis Johan de Lange, de commandant van de patriotten die Wilhelmina in Goejanverwellesluis hadden vastgehouden. Bij hun begroeting zou ze grappend gezegd hebben: “Heden is Mijnheer mijn gevangene. Ik verwacht U aan mijn tafel.”

Portret van prinses Frederika Sophia Wilhelmina (1751-1820). Schilder: Johann Friedrich August Tischbein, 1789. Beeld via Wikimedia Commons, publiek domein.

De overwinning van Wilhelmina en haar man was niet voor eeuwig: in 1795 keerden de patriotten terug met steun van de Fransen en moest de familie Oranje-Nassau naar Engeland uitwijken, waar ze terecht konden bij Willems neef George III. Tot 1814 woonde Wilhelmina afwisselend in Engeland en het huidige Duitsland, tot haar zoon terugkeerde naar de Nederlanden en tot koning Willem I werd gekroond. Haar man Willem maakte dat niet meer mee, hij overleed in 1806. Ze vestigde zich in 1814 in Villa Welgelegen in Haarlem. Daar bleef zij belangrijke mensen ontvangen.

Wilhelmina van Pruisen overleed in 1820 op 68-jarige leeftijd.

Frederika Sophia Wilhelmina van Pruisen (1751-1820). Echtgenote van prins Willem V, te paard. Schilder: Tethart Philip Christian Haag, 1789. Collectie Rijksmuseum, objectnummer SK-A-1225.

Auteur: Jasmijn Groot

Dit artikel is eerder gepubliceerd op de website van Historical Women Project.

Het Historical Women Project zet vrouwengeschiedenis centraal. Op dit platform vind je onder andere biografieën over historische vrouwen waar we het te weinig over hebben, oordelen over de nieuwste publicaties en releases, en actualiteit bekeken vanuit nieuwe en interessantere historische invalshoeken.

Bronnen:

• Dongelmans, M.J. (2022). Oranjeprinses op drift: Wilhelmina van Pruisen en de Nederlanders. Walburg Pers, Zutphen, Nederland.
• Hagen, E., ‘Wilhelmina van  Pruisen (1751-1820): Epistolair diplomate op het snijvlak  van hof, politiek  en diplomatie.’ In: Deen, F., Huysman, I. (red.) (2024). Moeders des Vaderlands: de vrouwen die de Nederlanden vormden. Atlas Contact, Amsterdam, Nederland.
• Meerkerk, E. (2009). Willem V en Wilhelmina van Pruisen. Uitgeverij Atlas, Amsterdam, Nederland.

Publicatiedatum: 24/02/2025