Noord-Holland kent veel plaatsen met bijzondere namen. Van sommige is de oorsprong snel vast te stellen, bij andere is het nodig om wat dieper te graven in het verleden. In deze serie verhalen onderzoeken we elke maand een andere regio van onze provincie, om achter de herkomst van de lokale plaatsnamen én bijnamen van de inwoners te komen. Deze maand: Gooi en Vechtstreek.
>Dit jaar vieren we de schoonheid van het Noord-Hollandse landschap. Een landschap dat maar kaal zou zijn zonder haar molens. Ambassadeur Suzanne Brakenhoff deelt haar liefde voor molens en het molenaarschap. Wat begon als een maatschappelijke stage, werd de reden waarom ze Weesp nooit zou willen verlaten.
>Het ziet ernaar uit dat de Noord-Hollandse sauna’s nog even geduld moeten hebben voordat ze de stoom- en zweetruimtes weer kunnen opwarmen. Tijd dus voor een historisch overzicht.
>Bier, jenever, chocolade – Weesp was er ooit wereldberoemd om. Trekschuiten met bier voeren af en aan naar Amsterdam. De jenever ging mee op de zeilschepen naar de Oost.
>‘Het afscheid van de Weesper Joden, van wie hij sommigen goed en al heel lang kende, greep mijn vader erg aan. Hij stond te huilen op het perron. We hebben de ons bekende families een hand gegeven en gewacht totdat de trein vertrokken was. Dat was de laatste keer dat we ze hebben gezien.’ Op 29 april 1942 verhuisden de Weesperse Joden naar Amsterdam. Vrijwillig was dat niet, de verplaatsing was in opdracht van de Duitse bezetters. De Joden hadden zelf woonruimte moeten vinden en hun spullen moesten ze achterlaten in Weesp, huisraad en al. De enige spullen die ze mee mochten nemen waren enkele stukken handbagage. Het gebeurde allemaal geruisloos. De enige twee niet-Joden op het perron waren Arend Bouhuys en zijn zoon Daan.
>Zoals bij veel oude stadskerken bestaat ook bij de Grote of Sint-Laurenskerk in Weesp de kerkvloer voor een groot gedeelte uit grafzerken. De kerk diende eeuwenlang als begraafplaats voor de inwoners en geregeld moesten de zware stenen platen verplaatst worden zodat de grafdelver zijn werk kon doen. Hij had daartoe in de Weesper kerk een vernuftig apparaat tot zijn beschikking.
>Van eigenzinnig slachtvee en de ‘paaskoe’ tot aanvallen met een hakmes en het tragische lot van Levi Wonder: het slagersbedrijf van Weesp kent een grotendeels vergeten maar boeiende geschiedenis.
>Casparus van Houten, oprichter van het bekende cacao en chocolade merk, introduceerde in 1828 de zogenaamde ‘Hollandse methode’. Een uitvinding die het mogelijk maakte makkelijk oplosbare cacaopoeder te produceren zoals we die vandaag de dag kennen. Samen met zijn zoon Coenraad van Houten, zorgde Casparus voor een omwenteling in de chocoladewereld. Het begon bij een kleine chocolade fabriek in het Amsterdam van 1815.
>De pioniers die zich voor het begin van onze jaartelling vestigden in wat zou uitgroeien tot Weesp, kozen vermoedelijk de plek waar het Smal Weesp uitmondt in de Vecht. Via deze stroompjes ontwaterde het hoog oprijzende veengebied. Rond deze straat bij beide rivieren ligt de historische basis van Weesp. De straat zal, gezien de naam, indertijd wel een modderig pad geweest zijn.
>Maar liefst 99 kamers zou zijn villa tellen, het statige gebouw dat Casparus van Houten (1844-1901) liet bouwen in Weesp. Aan het watertje Smal Weesp en pal tegenover de nieuwe cacaofabriek. Het bedrijf Van Houten maakte zo’n sterke groei door, dat de familie tientallen hectaren weiland had gekocht.
>In de vakantiemaanden varen plezierjachten in optocht dwars door Weesp over het Smal Weesp. Dit oude riviertje vormt de verbinding tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Buiten het vaarseizoen is het rustig op het Smal Weesp. Tegenwoordig tenminste. Vroeger maakte het Smal Weesp deel uit van de drukke scheepvaartroute tussen Amsterdam, Utrecht en de Duitse Rijnsteden. Het kon spitsuur zijn bij de sluis tussen het Smal Weesp en de Vecht.
>Vaar over de Vecht Weesp binnen en je ziet het decor van een stad met een rijk verleden. De lijst van rijksmonumenten telt in deze stad meer dan tweehonderd objecten: gebouwen, bruggen, forten. Rond de twintig monumenten uit die lijst staan aan de Hoogstraat, aan de oever van de Vecht. Je herkent pakhuizen die uit de 17e eeuw dateren en herenhuizen van een eeuw later. Je kijkt naar panden met een zadeldak, met klokgevels, met gevels waarop versieringen en guirlandes zijn aangebracht.
>Bij het Grote Plein staat het stadhuis van een onmiskenbaar trotse stad. Het stadsbestuur wilde er bij de bouw van dit stadhuis geen twijfel over laten bestaan: Weesp is een welvarende stad. Een stad met allure. Hier trokken de bouwvakkers een stoer gebouw op dat de bezoeker imponeert. Althans van buiten, want wie binnentreedt, ziet daar een zwierige rococostijl.
>Van bastion De Rooseboom heb je zicht op enkele molens die Weesp nog heeft. In de gloriejaren van de stad maalden tientallen wieken door de lucht. Hoog op de schans stond zelfs een molen. Of de molen naar het bastion is genoemd of omgekeerd, is niet duidelijk. Vast staat wel dat molen De Rooseboom in 1783 door brand is verwoest.
>In Weesp staat een bescheiden kerk met een boeiend verleden. Dat deze kerk op deze plek aan de Oudegracht is verrezen, is te danken aan de stoommachine van een kledingwasserij die failliet ging. Twee ongetrouwde zusters zorgden er voor dat de Van Houtenkerk uitgroeide tot een van de meest bekende godshuizen van de vrijzinnig protestanten in het land. Kortom, Weesp bezit een kerk met een verhaal.
>Nadat ze de Grote Kerk aan de Nieuwstraat bij de reformatie aan de protestanten hadden moeten overdragen, zochten rooms-katholieken in Weesp hun toevlucht in een schuilkerk. Alleen in het geheim konden ze in een gebouw aan de Achtergracht hun geloof belijden. Aan de Herengracht werden eind 18e eeuw met toestemming van de autoriteiten enkele pakhuizen van een jeneverstokerij omgebouwd tot een kerk. Van de straat kon je niet zien dat hier een godshuis stond. Daar kwam vanaf 1874 verandering in.
>Tot de oudste gebouwen in Weesp behoort de Grote of Laurenskerk. Deze kerk die in het hart van de stad staat, is in 1462 ingewijd. De stad telde toen zo’n 1200 inwoners. Zij bouwden hun nieuwe gotische kerk op de plek waar vroeger een bakstenen kerk had gestaan. En vermoedelijk stond daar verder terug in de tijd een kerkje van tufsteen. In de toren van de Grote Kerk valt nog een deel van de toren van de voorganger te herkennen. En ook al zie je de kerktoren niet, de klokken van de Grote Kerk laten zich in de hele binnenstad horen. Net als eeuwen geleden.
>‘Dit was de plaats waar zij de eeuwige en elkaar ontmoetten – tot ze zo maar weg waren.’ Je leest het op een gedenkplaat in de Hanensteeg in Weesp, op de zijmuur van de voormalige synagoge aan de Nieuwstraat. Op 29 april 1942 vertrokken de laatste joden uit het stadje. Gedwongen.
>Een charmant kerkje staat aan de Nieuwstad in Weesp. De spitsboogvensters en het klokkentorentje maken het een karakteristiek gebouw. De zaalkerk dateert van 1819 en is van oorsprong een trefpunt van de Evangelisch Lutherse gemeente. Kerkbezoek nam eind vorige eeuw alom af. Enkele protestantse kerkgenootschappen in de stad sloten zich begin deze eeuw aaneen. Het pand uit 1819 was niet meer nodig. De kerk kreeg een prozaïsche ‘doorstart’ als medische praktijkruimte. Met behoud van de status van rijksmonument.
>Het is dat het vroegere gemeentehuis nog aan de Vecht in Weesp staat, maar verder is van de gemeente Weesperkarspel vrijwel niets terug te vinden. Weesperkarspel was een uitgestrekte, landelijke gemeente die Weesp omklemde. Weesp was de stad, Weesperkarspel het polderland rondom. Niet alleen het raadhuis van Weesperkarspel stond in de gemeente Weesp, een tijdje was zelfs de burgemeester van Weesp ook burgervader van Weesperkarspel. De Hoogstraat 24 oogt nog altijd als een gewichtig raadhuis uit het begin van de 19e eeuw. Nu woont Midas Dekkers er. De schrijver-bioloog heeft in de vroegere raadszaal zijn werkkamer.
>