3 min

Een tredmolen op menskracht

Het kleine bedrijf van Van Houten op de Prinsengracht tegenover het Amstelveld bestond uit enkele machines en een paar medewerkers. De cacaobonen die het bedrijf verwerkte, werden met een door menskracht aangedreven tredmolen fijngemalen. Het was in deze periode dat Casparus zijn eerste stappen op het pad van cacaobereiding zette.

De introductie van een nieuwe manier om poedercacao te produceren, was zijn doorbraak. Lange tijd is Coenraad van Houten, de zoon van Casparus, als uitvinder van deze zogenaamde ‘Hollandse Methode’ beschouwd, maar recent kwam naar buiten dat diens vader die eer toekomt.

Reclame Van Houten Cacao. Victoriaans ruilkaartje met een reclame voor Van Houten. Beeld: Paul Townsend, Flickr.com

De Hollandse methode

Bij de beroemd geworden cacaobereiding werd door verwarming en persing meer dan de helft van het vet uit de gebrande cacaobonen verwijderd. Het na de maling overgebleven poeder was hierdoor makkelijk oplosbaar en licht verteerbaar. De cacao werd vervolgens bewerkt met potas, een mengsel van zouten, om de kleur te verbeteren en de smaak te versterken. De chocoladedrank die uit Casparus’ ingrediënten voortkwam, werd over de hele wereld erg lekker gevonden. Een ware verwennerij.

Blikken van Van Houten. Twee cacaoblikken van Van Houten Cacao en Chocolade. Beeld: Wikimedia Commons.

Van wind naar stoom

Het bedrijf groeide gestaag. De productie ging omhoog en er werden meer en meer werknemers aangenomen. De chocoladefabriek van Van Houten verhuisde in 1842 naar Leiden en verruilde de tredmolen voor een windmolen. Toen Coenraad het stokje van zijn vader overnam, bracht hij het bedrijf weer terug naar Noord-Holland. In 1850 werd in Weesp een nieuwe stoomfabriek neergezet voor de cacaopoeder- en chocoladefabrikant.

Duits Affiche van Van Houten. Affiche: Van Houten’s Cacao. Bester – im Gebrauch, Billigster. Beeld: Wikimedia Commons, Geheugen van Nederland

Op trams en in etalages

Van Houten Cacao en Chocolade had succes. In de jaren tachtig van de negentiende eeuw was er sprake van een sterke groei in de afzet van het bedrijf, ook buiten Nederland. In de jaren negentig ging het bedrijf de internationale markt op en kwamen er kantoren in onder andere Londen, Parijs, Chicago en New York. De voornaamste productie bleef in Weesp.

Het succes had Van Houten niet alleen aan de lekkernijen zelf te danken. Het cacaomerk stak als een van de eersten in die tijd behoorlijk wat geld in het maken van reclame. Van reclameborden en pakkende slogans op trams en in etalages tot aan foto’s van beroemdheden. Zo gingen Laurel en Hardy voor het merk op de foto terwijl ze Van Houten chocolademelk dronken. Aan de verpakkingen van Van Houten werd evenveel geld en zorg besteed. Achter de herkenbare Van Houten etiketten en logo’s zaten toonaangevende ontwerpers.

Van Houten’s Cacao: ‘Heard in the train’. Beeld: Flickr.com, Boston Public Library.

Niet meer zelfstandig, wel ruim 180 jaar oud

Het familiebedrijf Van Houten kreeg in de vorige eeuw echter steeds meer te maken met concurrentie waardoor inkomsten afnamen. Van Houten moest in de jaren zestig bijna de helft van het personeel ontslaan. In 1971 werden de fabrieken in Weesp gesloten, het einde van Van Houten als zelfstandig bedrijf. Het kwam in handen van het Zwitserse bedrijf Barry Callebaut, maar bleef zijn naam ‘Van Houten’ houden. In 2008 bestond Van Houten cacao 180 jaar.

Industrieel Erfgoed

2015 is benoemd tot het Europese jaar van het Industrieel Erfgoed. Oneindig NH vertelt aan de hand van dit themajaar de geschiedenis van het Noordzeekanaalgebied en de Zaanstreek. De provincie Noord-Holland is hierin een belangrijke partner omdat zij het industrieel erfgoed wil behouden en de beleving hiervan door haar bewoners en bezoekers zo breed mogelijk maken.

Het industrieel erfgoed van Noord-Holland wordt in de schijnwerpers gezet met het Festival Industrie Cultuur. De festivalactiviteiten vertellen het verhaal van de industrie toen en nu. Van historische windmolens aan de Zaan tot de staalindustrie in IJmuiden, iedereen is uitgenodigd industriecultuur van Noord-Holland te beleven op verschillende en verrassende manieren. Het festival concentreert zich hierbij vooral op de Zaanstreek en het Noordzeekanaalgebied, waar de industriële motor van de metropoolregio zich bevindt.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

Marlou Schrover, Het vette, het zoete en het wederzijdse profijt, (Hilversum 1991) via books.google.nl

Geschiedenis, http://www.dechocoladefabriek.nl/geschiedenis.html

Van Houten, 180 jaar geschiedenis, http://www.vanhoutendrinks.com/nl/366

Chocoladefabriek C.J. van Houten & Zn. http://ifthenisnow.eu/nl/artikelen/chocoladefabriek-cj-van-houten-zn

Publicatiedatum: 07/10/2015