Het saunawezen is in Nederland pas laat tot bloei gekomen. Anno 1977 telde ons land weliswaar zo’n vierhonderd openbare sauna’s, maar die waren niet te vergelijken met de grote saunacomplexen zoals je die nu vooral in het Oosten van het land aantreft. De sauna’s uit de jaren zeventig waren kleiner en worstelden ook nogal eens met hun imago. De bonafide sauna’s werden vooral door sporters bezocht (zo beschikte zelfs het Olympisch Stadium een tijd lang over een sauna), maar er waren ook veel seksclubs die zich als sauna vermomden.

Freddy Aronson, die op de Overtoom in Amsterdam een kleine sportsauna drijft, heeft daar last van, want in diezelfde straat hebben zich in 1973 inmiddels twee sauna’s gevestigd, waar ondeugende films worden gedraaid en waar uitsluitend heren worden toegelaten, die vervolgens door hip, vrouwelijk personeel worden bediend.

Sekssauna’s

Aronson wordt er niet goed van als mannen hem komen vragen of hij ook ‘juffertjes’ achter heeft. ‘Door de sekssauna’s word ik in mijn broodwinning bedreigd,’ zegt hij tegen een verslaggever van dagblad De Tijd. Zelf houdt hij de boel goed in de gaten. ‘Als er eentje raar doet roep ik hem ter verantwoording. Als een man in de kleedkamer of bij de douches naar de vrouwtjes blijft zitten kijken, dan haal ik hem weg.’ De saunabaas vraagt zijn klanten ook een handdoek te dragen. ‘Want ik kan mij voorstellen dat, als twee vrouwtjes hier aan de bar zitten, een man die langs loopt de neiging krijgt ze even op de billen te tikken. Met een handdoek voorkom ik dat.’

De saunacultuur is nog betrekkelijk kleinschalig in die dagen, maar langzamerhand wint de zweetcultuur aan populariteit. Voor onderzoekers van het Centraal Ziekenhuis in Alkmaar is dat aanleiding om voorjaar 1973 een onderzoek met proefpersonen te doen. Het onderzoek levert twee aanbevelingen op: je kunt de temperatuur in de sauna beter niet laten oplopen tot boven de honderd graden Celsius én twaalf minuten zweten is méér dan genoeg. Te lang zweten brengt het risico met zich mee dat de hersenen minder zuurstof krijgen.  Kortom, waarschuwen de onderzoekers: ‘Een bader moet niet stoer doen, noch wat betreft de tijdsduur, noch wat betreft de temperatuur.’

Sauna in de kerk

Het losbandige imago van de sauna is vermoedelijk de reden dat plannen voor een sauna in de leegstaande Spaarnekerk in Haarlem niet door gaan. We schrijven september 1978. Aanvankelijk maakt een eenvoudige sauna deel uit van de plannen om de leegstaande kerk een nieuwe bestemming te geven, maar dat wekt de woede op van de toenmalige bisschop Zwartkruis. Volgens De Volkskrant is de bisschop boos geworden nadat de architect in een krantenartikel zijn fantasie de vrije loop heeft gelaten. Hij zegt te dromen van een ‘Romeins lusthof’, met sauna, solaria en massage. Dat had hij beter niet kunnen doen, want in het voorlopig koopcontract staat dat de toekomstige bestemming van de kerk in overeenstemming moet zijn met de ‘waardigheid van het gebouw’. De projectontwikkelaar kiest eieren voor zijn geld en uiteindelijk komen er in het kerkgebouw 48 appartementen, een kapel en een gymnastieklokaal. En daar is iedereen, de penningmeester van het bisdom incluis, tevreden mee.

Saunacomplexen

In 1988 scheidt een groep sauna-exploitanten, die zich hebben verzameld in Sauna Alliantie, zich af van de Nederlandse Sauna Vereniging (NSV). De Sauna Alliantie wil de kwaliteit van de sauna’s verbeteren en alleen nog sauna’s toelaten, die niet alleen beschikken over saunacabines, maar ook over zwembaden, stoombaden, whirlpools, bars en restaurants. Kortom, het moet geschikt zijn voor een gezellig dagje uit, eventueel in combinatie met sportmassage of schoonheidsbehandeling. Sauna’s met één zweethokje en een plastic dompelbad hebben duidelijk hun langste tijd gehad.

Uit interviews met zowel de Sauna Alliantie als de NSV blijkt dat de sauna-uitbaters niet alleen moeten knokken tegen het wulpse imago van de sauna, maar ook tegen het misverstand als zou je mooi moeten zijn om naar de sauna te mogen. ‘Na één bezoek zijn ze meestal van dit waanidee af,’ stelt de secretaris van saunakoepel NSV ons gerust, als het Algemeen Dagblad aandacht besteedt aan het fenomeen sauna. Kortom, niet alleen mooie mensen gaan naar de sauna.

Anno 2020 zijn eerder genoemde koepels vervangen door een nieuwe club: Vereniging van Nederlandse Sauna en Wellness Bedrijven (VNSWB). In Noord-Holland zijn daar bijvoorbeeld SpaWeesp, Spa Zuiver (Amsterdamse Bos) en Sauna Deco (Herengracht Amsterdam) lid van.

Heerlijke gerechten

Maar de meeste sauna’s in de provincie – doorgaans beduidend kleiner – zijn niet bij deze koepel aangesloten, wat overigens niets zegt over de kwaliteit of de gastvrijheid. We noemen er een paar: Sauna Amstelland in Uithoorn, Sauna van Egmond in Haarlem, Sauna Suomi in Hoorn en Sauna Den Ilp in, inderdaad, Den Ilp, een dorp dat tegen Landsmeer aanschurkt. Die laatste sauna laat weten dat de staf tijdens de coronasluiting gewoon doorwerkt. Zo zijn de koks nu allerlei ‘heerlijke gerechten’ aan het uittesten. Veel anders is er toch niet te doen.

Of wat te denken van het sauna en wellnesscomplex dat sinds 2011/2012 is ondergebracht in Fort aan de Nekkerweg (Middenbeemster), onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het fort werd in 1912 gebouwd, ook al staat er per abuis 1913 op de gevel. Fort Resort Beemster, waar ook een hotel bij hoort, omschrijft zichzelf als één van de meest luxe en duurzaamste sauna en wellness resorts van Nederland. Wat te denken van de panoramasauna met uitzicht over het Beemsterpolderlandschap? Of van een zandstrand waar je bij mooi weer in een hangmat kunt liggen? Of van de mogelijkheid om een duik te nemen in de natuurlijke zwemvijver, op een eilandje een blote voetenpad te volgen of de meditatietuin te ontdekken? Maar ja, hoe paradijselijk dat ook moge klinken: alleen het hotel is nog open, de sauna en de wellness zijn voorlopig dicht.

Gevaarlijke zweetdruppeltjes

Intussen heeft saunakoepel VNSWB een persbericht de wereld ingestuurd. Ze zijn het namelijk niet eens met het kabinetsbesluit dat de sauna’s nog vier maanden dicht moeten blijven. Voor de sauna- en wellnessbranche vinden ze dat ‘rampzalig.’ Hoezo zouden zweetdruppeltjes gevaarlijk kunnen zijn? Hoesten en niezen, zou kunnen, maar zweten, mooi niet dus. De koepel vreest dat een groot deel van de bedrijfstak niet in staat zal blijken om hun zaak tot september overeind te houden. Mocht het kabinet aan haar besluit blijven vasthouden, dan vragen ze om ‘aanvullende noodmaatregelen’.

Intussen ziet het er naar uit dat SpaWeesp, dat inmiddels deel uitmaakt van hetzelfde saunaconcern waar ook Zwaluwhoeve en Veluwse Bron toe behoren, misschien wel eens gelijk gaat krijgen met haar voorspelling dat het nog helemaal niet zeker is dat de sauna’s op 1 september hun poorten weer mogen openen. Weesp verwacht dat het nog wel eens langer kan duren. Kortom, het ziet ernaar uit dat de saunaliefhebber nog flink wat geduld zal moeten betrachten voor hij of zij kan gaan doen wat vroeger alleen aan Finnen en arbeiders was voorbehouden: lekker zweten.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 14/05/2020