Wat we tegenwoordig door de wc spoelen, was vroeger goud waard. Menselijke urine werd gebruikt voor het wassen en vilten van kleding en was daarmee eeuwenlang een onmisbaar onderdeel van de textielindustrie. Het zogenaamde ‘piskruikenwrak’ voor de kust van Texel, dat ooit honderden kruiken vol met urine bevatte, vormt het levende bewijs voor deze geurige geschiedenis.
>Noord-Holland kent veel plaatsen met bijzondere namen. Van sommige is de oorsprong snel vast te stellen, bij andere is het nodig om wat dieper te graven in het verleden. In deze serie verhalen onderzoeken we elke maand een andere regio van onze provincie, om achter de herkomst van de lokale plaatsnamen én bijnamen van de inwoners te komen. Deze maand: de Kop van Noord-Holland.
>Een unieke archeologische vondst van zeventiende-eeuwse zijden kledingstukken en fragmenten uit een scheepswrak bij Texel was in 2014 wereldnieuws. Waarschijnlijk was de kist vol textiel eigendom van een zeer welgestelde dame, vermoedelijk uit de kringen van het Engelse hof. In de jaren erna werd er onderzoek gedaan door textielrestauratoren Sjoukje Telleman en Marijke de Bruijne.
>Tussen Den Helder en Texel drijft een onbewoond eiland. Geen tropisch strand, waar je onder een palmboom van de zonsondergang kunt genieten, maar een bijzonder natuurgebied en broedplaats voor vogels en zeehonden. Noorderhaaks, in de volksmond bekend als de Razende Bol, is al eeuwenlang voortdurend in beweging.
>Elke maand presenteert Huis van Hilde, het archeologiecentrum van de provincie Noord-Holland, de vondst van de maand. Daar krijgen deze bijzondere bodemvondsten een eigen vitrine, op Oneindig Noord-Holland worden ze met een verhaal in het zonnetje gezet. Deze maand staat een schildpad centraal.
>Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘Tusschen het wad en de groote zee’.
>Vanaf de vijftiende eeuw is het een drukte van belang voor de kust van Texel. Schepen verzamelen zich daar in afwachting van de juiste wind om door te kunnen varen naar de Oostzee, één van de belangrijkste handelsroutes in die tijd.
>In 1998 vindt Ed Vermeulen in een kringloopwinkel in Baarn een mysterieus aquarel. Hij herkent het tafereel meteen: het witte kerkje van Den Hoorn op zijn geliefde eiland Texel. Het kunstwerk is gesigneerd met ‘Zwanenburg’ en lijkt meer waard te zijn dan zes gulden vijftig.
>In 1170 kwam de vroegmiddeleeuwse landstreek ‘Texla’, door de catastrofale Allerheiligenvloed los van het vaste land en ontstond Texel als eiland. Onderworpen door graaf Floris V, kreeg deze bijzondere plek in Noord-Holland in 1415 stadsrechten van graaf Willem VI van Holland. Het gaat hier dus niet alleen om een portret van de stad, maar ook die van het eiland Texel. Dé plek waar Georgische krijgsgevangenen tijdens Europa’s laatste slagveld van 1945 tegen de Duitsers vochten, waar menig vogelliefhebber zijn hart kan ophalen en waar evenveel schapen grazen als dat er mensen wonen. En als je door het monumentale duingebied wandelt, snap je wel waarom Texel door Lonely Planet in de top tien Europese topbestemmingen voor 2016 werd gezet. Herken jij alle Texelse elementen op de tekening?
>In het jaar 1800 zijn er nog geen auto’s, fietsen of treinen. Buiten de steden zijn er zelfs nauwelijks verharde wegen. Toch wordt er heel wat afgereisd in het bedrijvige Noord-Holland. Hoe deed men dat? Dit is een reisadvies voor reizen met het openbaar vervoer in 1800 tussen Amsterdam – Haarlem, Haarlem – Alkmaar en Amsterdam – Texel.
>Midden tussen de uitgestrekte groene weilanden, onder de onmetelijk hoge waddenlucht, aan de rand van natuurgebied ‘De Hoge Berg’ staat de voormalige zuivelfabriek van Oudeschild. Waar vroeger kaas werd gemaakt, glanzen nu koperen brouwketels.
>Het Skillepaadje is een pad dat loopt van de Hoge Berg naar Oude Schild. Het pad heette oorspronkelijk Schiltpad maar ging in de volksmond Skillepaadje heten. Dat is nu de officiële naam. Aan het Skillepaadje liggen de Wezenputten en Huis Brakestein.
>De Schans is een vestingwerk dat in 1575 in opdracht van Willem van Oranje werd aangelegd. Met het geschut dat hier stond opgesteld kon de Rede van Texel worden beheerst. Het werk werd uitgevoerd onder leiding van zijn luitenant Diederik Sonoy. Ook in de gouden eeuw was Texel een zeer belangrijk punt voor de scheepsvaart. Voor de rede lagen vaak honderden koopvaardijschepen van de VOC voor anker tot de wind gunstig was om uit te varen.
>In het voorjaar van 2012 heropende het Tesselse Kaap Skil (voormalig Maritiem en Juttersmuseum) haar deuren. Aan het plafond van het nieuwe gebouw hangt een heel bijzonder kunstwerk. Kunstenares Erna van Sambeek heeft samen met zo’n dertig Tesselaars een kleed van de kaart van Texel gemaakt. Deze kaart is negen bij vier meter en is volledig van Texelse producten gemaakt.
>Onderaan de Hoge Berg tussen Den Burg en Oudeschild ligt Brakestein: de ‘enige buitenplaats van Texel’. Het is ook een markante blikvanger waarvan de geschiedenis teruggaat tot de zeventiende eeuw. Het huidige laat negentiende-eeuwse huis bevat een wandbetimmering uit 1787. Naast het huis ligt een bosrijke maar vervallen tuin, waarin de sporen van de zeventiende- en achttiende-eeuwse aanleg nog aanwezig zijn.
>Amsterdam, 13 oktober 1811. Keizer Napoleon houdt een audiëntie in het Paleis op de Dam. Vandaag ontmoet de keizer Nederlandse militairen. Onder hen de oude Gerrit Jan Pijman, die tweemaal minister van Oorlog is geweest. Ook is daar Cornelis Krayenhoff, de laatste minister van Oorlog onder koning Lodewijk Napoleon.
>Laaggelegen grasland, natte percelen. Voor de landbouw zijn deze stukken grond niet geschikt. Maar voor planten en dieren is het een eldorado. Deze natte gronden, de Mielanden genoemd, zijn bijvoorbeeld ideale foerageerplekken voor trekvogels. Enkele bijzondere, want zeldzame plantensoorten voelen zich hier helemaal thuis.
>Huize Brakestein op Texel, nabij Oudeschild, is sterk verbonden met het maritieme verleden van het eiland. Huize Brakestein dateert uit de 17e eeuw. Volgens de overlevering vertoefden in dit huis de admiraals Michiel de Ruyter en Maarten Tromp tijdens hun bezoeken aan Texel.
>Weinig bezoekers aan Texel weten dat op 16 oktober 1811 op deze plek een keizer rondgelopen heeft. Napoleon Bonaparte, toen de machtigste man van Europa, bezocht het eiland Texel voor een inspectietocht langs de fortificaties. Fort de Schans, een bestaand fort, en twee nieuwe nevenforten – Redoute en Lunette – zag hij als noodzakelijke, militaire bouwwerken van een groter plan voor verdedigingswerken langs het Marsdiep.
>Nederland heeft een rijk maritiem verleden. Deze geschiedenis is in een veelheid aan erfgoed zichtbaar en ontwikkelt zich nog elke dag. De Reede van Texel, zeg maar het Schiphol van de 17e eeuw, is het gebied voor de kust van Oudeschild. De schepen lagen hier aan de oostkant van Texel tijdelijk voor anker, in relatief diep water en beschut voor de westenwinden. Het waren de hoogtijdagen, ook wel de Gouden Eeuw genoemd, van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) en de Westindische Compagnie (WIC).
>