Even terugspoelen: hoe zat het ook alweer?

Rond het midden van de zeventiende eeuw zonk een zwaarbewapend Hollands handelsschip ten oosten van Texel. Op deze plek vergingen honderden schepen, waarvan sommigen op de bodem van de zee bewaard bleven doordat zij bedekt raakten met slib en sediment. Soms spoelen deze wrakken later weer vrij. Zo ook het ‘Palmhoutwrak’, waarin sportduikers van de Duikclub Texel in 2014 een kist met bijzondere zijden kleding vonden.

Toen deze archeologische vondst in 2016 bekend gemaakt werd, kwam er vanuit de hele wereld aandacht voor één bijzonder kledingstuk: de (nu) roodbruine zeventiende-eeuwse japon, waarvan gedacht werd dat deze van een dame aan het Engelse hof was. Vanwege de stof, die onder wisselend licht van kleur lijkt te veranderen, kreeg de japon het koosnaampje ‘toverbaljurk’. Gezien er nauwelijks vrouwenkleding uit deze tijd bewaard is gebleven, konden kostuumhistorici en archeologen hun geluk niet op. Dat de japon zo’n 350 jaar onder water overleefd had, maakte het extra bijzonder. In scheepswrakken wordt nauwelijks textiel aangetroffen, en als dat al zo is, gaat het meestal om kleine flarden van wollen zeemanskleding.

Een verborgen japon

Wat nog even onder de pet werd gehouden, was dat er in het scheepswrak nóg een japon gevonden was. Terwijl het publiek zich vergaapte aan de roodbruine ‘toverbaljurk’ in Museum Kaap Skil, wachtte deze tweede japon in het depot van archeologiemuseum Huis van Hilde om haar entree te maken. De tweede japon was gemaakt uit rijkere materialen en van hogere statuur dan de eerste, maar in een kwetsbaardere staat. Vandaar dat zij ook wel ‘de fragiele zus’ van de roodbruine japon wordt genoemd.

Oorspronkelijk was de japon vermoedelijk van witte of crèmekleurige zijde, ingeweven met zilverdraad in een fraai vlechtend zigzagpatroon. Onderzoekers gaven haar om die reden de naam ‘silver dress’. Zilver corrodeert echter snel, zeker in een zoute omgeving als de Waddenzee. Vandaar dat de japon, na ruim 350 jaar op de bodem van de zee te hebben geleefd, nu een grauwige bruine kleur heeft. Maar ooit moet zij bij kaarslicht prachtig hebben geschitterd. Het portret van koningin Anna van Denemarken geeft een indruk van hoe de japonstof er oorspronkelijk uit zou hebben gezien.

De japon bestaat uit meer dan tien losse onderdelen: een lijfje met een diepe ronde hals, een gerimpeld rokgedeelte, losse mouwen, overmouwen, mouwkappen en een kraag. Daarnaast zijn er enkele stofresten bewaard gebleven. De kraag, mouwen en rok waren oorspronkelijk langs de randen versierd met passementstroken (decoratief borduurwerk). Daarvan zijn alleen nog enkele resten en afdrukken aanwezig.

Eigenaresse onbekend

De afgelopen jaren hebben meerdere experts de japon met de grootst mogelijke voorzichtigheid onderzocht. De kans is groot dat de japon een trouwjapon geweest is. Naast dat zilver onder de elite (die een kledingstuk als dit kon betalen) een populaire kleur was om in te trouwen, hebben de zilveren versieringen in de stof het patroon van ‘liefdesknopen’ – in elkaar geknoopte harten. Zeker is dit echter niet: de japon zou ook voor een andere speciale gelegenheid gemaakt kunnen zijn, zoals een kroning.

Waren de roodbruine japon en de zilveren japon van dezelfde draagster? Waarschijnlijk niet. Qua stijl lijken de twee japonnen op elkaar, maar ze hebben niet dezelfde maat. Van wie de japon geweest is, is op dit moment nog een raadsel. Ook van de roodbruine japon is dat nog altijd onduidelijk. De NTR doet alvast een voorzet met de vijfdelige podcastserie ‘De jurk en het scheepswrak’ die in april 2023 verschijnt. Daarin staat de zoektocht naar de oorspronkelijke eigenaresse van de roodbruine japon centraal. Wellicht biedt dit aanknopingspunten om ook de eigenaresse van de zilveren japon terug te vinden.

Ereplaats op Texel

Inmiddels zijn het lijfje en de rok van de zilveren japon te zien in Museum Kaap Skil. De stukken liggen opgesteld in een speciale zuurstofvrije vitrine, zodat het kwetsbare textiel zo goed mogelijk geconserveerd blijft. Texel herbergt nu twee bijzondere japonnen, waarvan geen enkele andere collectie ter wereld een vergelijkbaar exemplaar heeft. Hopelijk zet ook de zilveren japon zo haar eerste stappen richting wereldfaam. Bijzonder genoeg is zij daar zeker voor.

Tekst: Marit Eisses

Bronnen:

• Rob van Eerden, ‘De Silver Dress van het Palmhoutwrak’, Métier, Lente 2023
• Museum Kaap Skil: Het palmhoutwrak
• Museum Kaap Skil: De trouwjapon uit het palmhoutwrak
• NPO Radio 1/De Nieuws BV: ‘Nergens ter wereld zulke historische jurken maar wel op Texel‘

Publicatiedatum: 30/03/2023