Piet van Leersum werd 77 jaar geleden in het noodziekenhuis van Den Burg geboren en vertelt al 17 jaar aan bezoekers van museum Kaap Skil in Oudeschild wat er zoal op het strand aanspoelt.

Blikvanger van de juttersloods, waarin hij en zijn collega-vrijwilligers bezoekers ontvangen, is een hoge wand vol gevonden flessen uit de collectie van Texelaar Meyert Spigt, die tussen 1935 en 1975 maar liefst 3500 flessen op het strand heeft gevonden. Zijn vrouw bewaarde er haar zelfgemaakte bessensap in. Piet wijst op een bijzonder exemplaar. “Kijk, dat is een sangriafles, met een glazen koelers in het midden, waar je de ijsblokjes in kon doen, zodat de sangria koud blijft.”

Flessenpost

Sommige flessen werden gebruikt om flessenpost mee te versturen. Je stopt je briefje in een fles, sluit hem goed af en gooit hem in zee. En dan maar afwachten waar de stroming je fles mee naar toe voert. “Kinderen vinden dat machtig interessant,” weet Piet. “Dan leg ik ze uit dat je zo’n fles het beste kunt verzwaren, want dan gaat-ie rechtop staan en dan neemt de stroming hem mee. Dan heb je de meeste kans dat-ie ver komt, en niet een paar honderd meter verderop weer door de wind aan land wordt geblazen. Ik heb hier twee plastic flessen staan van een broer en zus uit Engeland, van wie de flessen 200 meter van elkaar zijn gevonden.”

We maken een rondje door het jutterslokaal, dat is volgestouwd met allerlei spulletjes die ooit door iemand op het strand zijn gevonden. We zien een oude scheepsklok, sigaretten, speelgoed en prachtige schelpenvazen, en dat is nog maar een greep uit wat er wordt tentoongesteld. “In principe moet je alles wat je op het strand vindt naar de strandvonder brengen,” legt Piet uit. Op Texel is dat de burgemeester, die door zes hulpstrandvonders wordt bijgestaan. “Alleen als je iets vindt dat aan bederf onderhevig is, mag je het houden. Dat staat in de wet. Ik ben ooit eens aangehouden, omdat ik emmertjes met boter had gevonden. Toen ik kon laten zien dat het om bederfelijke waar ging, mocht ik de boter mee naar huis nemen.”

Tv-toestellen spoelen aan

Even later staan we  voor een paar tv-toestellen, die afkomstig zijn uit een partij van zeventig televisies, die een Turks containerschip in de stormachtige kerstnacht van 2003 had verloren. De resten van die partij hebben zich over het hele eiland verspreid. “Een paar jaren geleden kwamen mensen hier nog resten brengen van tv-toestellen die ze onder het zand hadden gevonden. Dat komt omdat het zand regelmatig wordt opgehoogd, zodat spullen steeds verder in het zand zakken.”

Maar met het romantische beeld dat jutters aan de lopende band goudstukken en andere spannende zaken op het strand vinden, mag Piet graag korte metten maken. “Er is al eeuwen vooral hout gejut. Hout om de kachel op te laten branden, of een schuurtje mee te repareren. En soms worden er in de hooiberg van een oude boerderij nog wel eens stukken mast gevonden van een schip dat voor de kust van Texel is vergaan.”

Piet begon al met het jutten van hout toen hij zeven jaar was. “En dat deed ik niet omdat het zo leuk was; het was pure noodzaak. In de jaren vijftig, toen het toerisme nog niet zo’n vlucht had genomen, hadden de meeste Texelse gezinnen het niet breed.”

‘Jutter Piet’, die in een gezin van tien kinderen opgroeide, deed zijn eerste grote vondst toen hij acht jaar was. Samen met zijn broer vond hij toen een fles met papieren rijksdaalders. Zijn broer gaf hem een rijksdaalder en ging er zelf met de rest vandoor. Piet toog er meteen mee naar de kruidenier om dropjes te kopen, maar die vertrouwde de zaak niet. “Een rijksdaalder was veel geld in die tijd; daar moest je een dag voor werken. De kruidenier dacht waarschijnlijk dat ik dat geld gepikt had, dus gaf hij het biljet aan mijn moeder.” Als troost kreeg hij een paar dropjes. Zijn broer had meer geluk, want die kwam ’s avonds thuis met een Solex-brommer, die hij van het gevonden geld in Den Burg had gekocht.

Naast hout vond hij langs de dijk ook wel eens vette kolen. “Die kwamen van stoomschepen die vergaan waren. Mijn moeder gebruikte ze om het fornuis mee te verwarmde en er broden op te bakken.”

Strandvonders

Maar tegenwoordig wordt er op Texel zelden meer gejut, weet Piet. “De politie en de strandvonderij zijn er vaak eerder bij dan de jutters.” Veel jutters telt Texel dan ook niet meer. Piet denkt dat je ze op de vingers van één hand kunt tellen. “Sinds computers hun intrede hebben gedaan, is de politie er als de kippen bij. Toen ik zelf nog wel eens op het wad liep als er wat met een schip was gebeurd, moest je al heel goed uitkijken dat je niks in je handen had, want dan reden ‘hullie’ al over de dijk.”

Maar dat jutten bij de eilandcultuur hoort, dat kan Piet wel bevestigen. “Vijf eeuwen geleden gingen de schout en de schepenen al bij de mensen langs om te kijken of ze geen dingen van waarde van het strand hadden gevonden. De zeilschepen waren toen allemaal van hout, dus er spoelde wel eens hout aan.” En toen de schepen niet meer van hout werden gemaakt, spoelde er nog wel eens een losgeraakte scheepslading aan. Piet wijst op de vloer van het jutterslokaal. “Die vloerplanken zijn allemaal aangespoeld.”

Kortom, als er al iets op het strand aanspoelt, is het meestal afkomstig uit een container die overboord is geslagen. Piet wijst op een paar gympen, die zo’n tien jaar geleden aanspoelden. “De meeste gympen kwamen op Terschelling terecht, op Texel spoelden er veel minder aan. Maar in zo’n container zitten vaak alleen linker of rechter schoenen. Dat maakt het minder makkelijk om ze te stelen. Op Terschelling gingen de jutters dus meteen met elkaar ruilen.”

Vissersverlichting

Naast hout, belandden er altijd wel een paar oranje bollen op het strand, waarmee vissers hun netten openhielden. “Soms gaf ik ze aan een visser die ik kende, maar eigenlijk kun je er weinig mee doen, dus soms maken we er plantenbakken, vogelnestjes of asbakken van. Oh ja, en voor mijn vrouw heb ik van zo’n bol een knijperbak gemaakt. Dan snij je zo’n plastic bol door midden, je maakt er een stok aan vast en met een haakje hang je hem op.”

Niet alleen eilandbewoners jutten, ook eilandbezoekers doen het wel eens. “Soms zeggen mensen dat ze gaan jutten,” vertelt Piet. “Dan nemen ze een metaaldetector mee, om munten op te sporen. Maar dat raad ik ze altijd af, want bij het strand spoelt wel eens munitie aan. Er liggen hier heel veel wrakken uit de oorlog en de munitie uit zo’n schip kan gaan ‘wandelen’. Vissers weten dat, want die krijgen zo’n bom wel eens in hun net. Zo’n bom kan dus aanspoelen en als-ie nog op scherp staat, kun je die maar beter niet opgraven.”

En nu we het toch over munitie hebben: Piet waarschuwt kinderen ook altijd voor zilveren ‘potknikkers’, die geen speelgoed zijn, maar afkomstig uit fosforbommen. “Een meisje dat op vakantie was in Vlieland heeft ooit eens brandwonden opgelopen toen ze die ‘knikkers’ in haar zak stopte. Gelukkig heeft haar oma het vuur met zand gedoofd, want als ze onder de douche was gezet, was ze nog veel verder van huis geweest.”

Goud in de strooppot

Het feit dat er door de eeuwen heen op Texel voornamelijk hout is gejut, betekent overigens niet dat je best mag dromen om op het strand ooit nog eens iets van waarde te vinden. Zo mag Piet kinderen graag het verhaal vertellen van de arme boer die goudstukken op het strand vond en de schout om de tuin leidde. Piet gaat er even voor zitten. “Er was eens een arme boer die ’s nachts met zijn paard en wagen het strand op reed om hout op te halen, want er was net een schip vergaan. Op het strand vond hij een kist met gouden en zilveren munten. Weer thuis gekomen, verstopte hij dat kistje in het varkenshok. Dat was heel slim van hem, want als je in de tuin gaat graven, woel je de grond los, en dat valt op. En daarom verstopte hij die kist in het varkenshok, want de schout en de schepenen droegen altijd mooie pakjes, dus die gingen echt dat varkenshok niet in. Alleen de stank al.”

“Maar goed, de boer was natuurlijk heel blij toen hij die goud- en zilverstukken vond, want nu hadden ze eindelijk geld. Vandaar dat hij naast het bord van elk kind een gouden munt had neergelegd. Toen hij de schout aan zag komen, heeft hij die munten snel in een strooppot verstopt. En sindsdien leeft dat verhaal op Texel voort.”

Jutter Piet is doorgaans op donderdag en vrijdag in het jutterslokaal van Kaap Skil in Oudeschild op Texel te vinden. In het museum kun je niet alleen voor verschillende tentoonstellingen terecht, maar op het buitenterrein worden regelmatig demonstraties gegeven. Wie met het openbaar vervoer komt, wordt aangeraden een rit met de Texelhopper te reserveren, zowel heen als terug. Bus 33 rijdt van NS-station Den Helder naar de haven en informatie over de veerdienst van Teso is hier te vinden.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 12/08/2024