4 min

Amsterdam – Haarlem, ca. 2,5 uur met de trekschuit

Reis comfortabel van Amsterdam naar Haarlem met de trekschuit. Het schip wordt voortgetrokken door een paard en bereikt een maximale snelheid van zeven tot tien kilometer per uur. Veel harder kan de jagersjongen zijn paard niet laten draven, ook al zijn de schepen licht gebouwd. Stap vlak buiten de Haarlemmerpoort in Amsterdam op de boot. De trekschuit staat bekend om zijn betrouwbare dienstregeling: vanaf half vier ’s ochtends tot zes uur ’s avonds vertrekt er elk uur een schuit. Aan boord van de trekschuit tref je een bont gezelschap, zowel arm als rijk maakt gebruikt van dit vervoermiddel. Kies je voor de tweede klas, of het ruim, dan kom je in een donkere ruimte met ongeveer zestien andere mensen te zitten. De eerste klas, de roef, is een stuk comfortabeler. Hier kun je samen met enkele medereizigers op een bankje zitten en door de ramen van het uitzicht genieten.

Tijdens de tocht hoef je je nergens zorgen om te maken. De knecht van de schipper zorgt ervoor dat de lijn waarmee het paard de boot voorttrekt niet vast komt te zitten. Wel is het af te raden om schippers aan te spreken, zij hebben een zeer slechte reputatie als het gaat om het voeren van een gesprek. Hun moeilijke bestaan (de trekvaart is weinig lucratief) heeft ze een bijzonder onvriendelijk en nors karakter gegeven. Je medepassagiers zullen daarentegen graag een schuitepraatje met je maken, het liefst over politieke en actuele zaken. Halverwege, als bij Halfweg het IJ en het Haarlemmermeer elkaar bijna raken, moet je uitstappen en een stukje over land lopen. Daarna ben je al snel in Haarlem. Let op! Op feestdagen hanteert de schipper de dubbele prijs.

Trekschuit. De paal zorgt ervoor dat de boot de bocht kan maken. Beeld: Cornelis Springer, 1852.

Haarlem – Alkmaar, ca. 5 uur met de diligence

Lang leve de technologische vooruitgang! De vervelende postkoetsen zijn eindelijk verleden tijd. De diligence heet de nieuwe koets, waarvan de moderne vering ervoor zorgt dat passagiers niet meer na een lange rit binnenstebuiten arriveren. In de diligence tref je doorgaans heren en dames van stand. Voor ieder die zich liever niet onder het gewone volk begeeft is de diligence een betere keus dan de trekschuit. Je bent natuurlijk wel wat meer stuivers kwijt, vooral vanwege de vele tolheffingen onderweg. De koets vertrekt buiten het stadscentrum, daar zijn ze verboden omdat de wielen het wegdek te veel beschadigen. Je deelt de koets met vijf medepassagiers. Als je het niet erg vindt om net als de koetsier in weer en wind buiten te zitten kun je voor de helft van de prijs op de bok plaatsnemen. Onderweg wordt er halt gehouden bij herbergen, waar je een maaltijd kunt genieten terwijl de paarden worden verwisseld.

Maar pas op, de wegen zijn nog steeds in bijzonder slechte staat. Er wordt schande van gesproken dat in een land als het onze geen goede wegen zijn. De Fransen lachen ons vierkant uit. Het gerucht gaat dat zij hier binnenkort een wegennetwerk gaan bouwen naar Frans voorbeeld, met een directe verbinding tussen Amsterdam en Parijs. Daar zullen de koetsiers blij mee zijn. Tot die tijd is het, ook met de nieuwe vering, een zeer hobbelige en onaangename reis. Ook al zit het weer mee en zijn de wegen niet te nat of te droog, je loopt altijd het risico overvallen te worden door struikrovers. Nee, het is geen aangename tocht. Maar zeg nou zelf, zit je liever tussen het boerenvolk op de trekschuit?

Diligence. Beeld: Wikimedia Commons

Amsterdam – Texel, ca. 48 uur met de beurtvaart

De wegen zijn misschien in bijzonder slechte staat, van het uitgebreide waternetwerk in onze provincie wordt goed gebruik gemaakt. Als je bestemming niet bereikbaar is per trekschuit kun je terecht bij de beurtvaart. Deze schepen varen volgens een vaste en door de overheid streng bewaakte dienstregeling. Hierdoor lopen handelaren nooit het risico ergens te laat aan te komen. Onderweg krijg je tegen een kleine vergoeding een warme maaltijd in de middag en brood met kaas in de avond. Verder vloeit de drank rijkelijk, als wondermiddel tegen de zeebenen. Menig landrot drinkt zich in een coma om de ellende van de zee te ontvluchten.

Voor de beurtvaart naar Texel moet je op de Texelschehaven zijn (de huidige Prins Hendrikkade). Daar vertrekt op maandagavond en vrijdagavond het schip naar Oudeschild. Je kunt kiezen uit drie klassen: het laadruim, de roef (met bankjes), of een kajuit. Drie schippers verzorgen de lijn Amsterdam-Texel, alle drie verplicht van Texelse komaf. Ze worden streng gecontroleerd en verliezen hun baan bij de minste tekenen van wangedrag. In tegenstelling tot de norse schippers van de trekschuit ben je hier dus verzekerd van een vriendelijke kapitein. Bovendien heb je grote kans om tussen de babbelijnen te worden vervoerd. Deze gebrande stukjes suiker zijn mateloos populair op Texel. Volgens de schipper worden er jaarlijks zo’n 35000 stuks naar het eiland vervoerd. Zolang je geen last hebt van zeeziekte draagt de zoete geur van deze lekkernij bij aan een plezierige overtocht.

Beurtvaart. Beeld: zeegezicht van Dirk Piebes Sjollema uit de eerste helft van de negentiende eeuw.

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 31/05/2016