Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De Razende Bol raast door

Tussen Den Helder en Texel drijft een onbewoond eiland. Geen tropisch strand, waar je onder een palmboom van de zonsondergang kunt genieten, maar een bijzonder natuurgebied en broedplaats voor vogels en zeehonden. Noorderhaaks, in de volksmond bekend als de Razende Bol, is al eeuwenlang voortdurend in beweging.

Tot de twaalfde eeuw was Texel nog geen eiland, maar zat het moerassige gebied verbonden aan het vasteland. Tijdens de Allerheiligenvloed van 1170 ontstond het Marsdiep, de vaargeul die Texel tegenwoordig nog steeds scheidt van de rest van Noord-Holland. Dit zeegat werd vanaf de vijftiende eeuw steeds belangrijker voor de scheepvaart. Handelsschepen verzamelden zich op de Rede van Texel, om bij gunstige wind door te kunnen varen naar de Oostzee – en later zelfs naar Azië. De zandbanken voor de kust van Oudeschild vormden een beschutte plek om schepen langere tijd te laten liggen en te bevoorraden voor de reis.

En als dan eindelijk, soms na maandenlang wachten, een gunstige wind opstak, kon de reis beginnen. Door het Marsdiep vertrokken de zware, volgeladen schepen richting de Noordzee. De zandbanken in het Marsdiep waren natuurlijk een belangrijke factor om rekening mee te houden. Daarom werden speciale navigatiekaarten op de markt gebracht, die de vaargeulen, ondiepten, scheepswrakken en bakens langs de kust gedetailleerd weergaven.

De kop van Noord-Holland (links) met het Marsdiep en de Rede van Texel (rechts), 1732. Bovenaan zijn drie zandplaten zichtbaar. Kaart getekend door Jacobus Buchell, vervaardigd bij drukkerij Johannes van Keulen. Foto: Bijzondere Collecties (UvA).

Wandelende eilanden

Op deze kaarten, gedrukt door de firma Van Keulen, zijn de verschuivingen van de zandplaten in het Marsdiep goed te zien. Rond 1730 waren er maar liefst drie verschillende zandplaten voor de kust te onderscheiden, die op de oude kaarten telkens met andere namen aangeduid werden. De termen Noorderhaaks en Zuiderhaaks waren toen al in gebruik om twee van de zandplaten te beschrijven. Op een kaart uit 1732 draagt het derde eiland de veelzeggende naam ‘Hier is Het Alteijt Droog’. Op een andere kaart wordt de naam ‘Zuijder Haaks’ simpelweg twee keer gebruikt.

De Razende Bol was aanvankelijk een eigen zandplaat, die in de negentiende eeuw vanuit het zuidwesten steeds verder in de richting van Texel werd geduwd. Uiteindelijk is de Razende Bol vastgegroeid aan Noorderhaaks, waarna ze als één flink eiland in de monding van het Marsdiep verder gingen. Deze plaat draagt tegenwoordig de naam Noorderhaaks, maar wordt ook wel de Razende Bol genoemd. En hij schuift langzaam op in de richting van Texel. Sommige experts zijn ervan overtuigd dat de Razende Bol over zo’n veertig jaar aan Texel vast zal zitten.

Groei en verplaatsing van de Razende Bol in de afgelopen eeuwen. Bron: Landschap Noord-Holland.

Kraamkamer en natuurgraf

Een waaier van zand, zo ziet de Razende Bol er vanuit de lucht uit. De vorm en ligging van de zandplaat staan voortdurend onder invloed van de wind en de stroming van de zee. Aan de zuidkant slaat de zee er telkens kleine stukjes zand af, terwijl dit er aan de noordkant weer bij komt. De Razende Bol is een beschermd natuurgebied. Tijdens de zomermaanden zijn bezoekers niet toegestaan, in verband met het broedseizoen van verschillende soorten vogels en zeehonden. De Razende Bol is in deze tijd een ware kraamkamer van jonge dieren, die de rust goed kunnen gebruiken.

Voor sommige andere dieren is de zandplaat echter een obstakel in hun tocht door zee. Zo spoelde in december 2012 walvis ‘Johannes’ aan op de Razende Bol, die later toch een ‘Johanna’ bleek te zijn. De bultrug werd aanvankelijk met succes vlot getrokken, maar strandde enige tijd later weer op het eiland. De ontstemming was groot toen bleek dat Johanna niet meer te redden viel. Vlak na het stranden van Johanna spoelde er ook nog een dode potvis aan op de Razende Bol. Zielig? Misschien. Maar de natuur krijgt in ieder geval wél de ruimte op dit kleine stukje zand in het Marsdiep. En dat al eeuwenlang.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries
Omslagfoto: Gezicht vanaf de Hors op Texel richting de Razende Bol, 2010. Foto: Txllxt TxllxT, via Wikimedia.

Bronnen:

  • Razende Bol, Landschap Noord-Holland.
  • Brochure over de Razende Bol.
  • 18de-eeuwse kaarten uit de Atlas der Neederlanden, geraadpleegd via HisGIS.

Publicatiedatum: 20/07/2020

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

1 reactie

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.