Begraafplaatsen zijn niet alleen plekken waar we onze doden een laatste rustplaats gunnen. Ze zijn ook een oase van rust en groen èn ze geven een tijdsbeeld. De landelijke stichting Terebinth bekommert zich dan ook om het funeraire erfgoed. Ze stimuleert het opknappen van verwaarloosde begraafplaatsen en grafmonumenten, maar organiseert ook lezingen en rondleidingen.
>Wat geeft een beter beeld van de zeventiende en achttiende eeuw dan persoonlijke brieven? De verhalen van gewone Hollanders die de geschiedenisboeken niet hebben gehaald. Hun brieven werden door de Engelsen in beslag genomen op gekaapte Nederlandse schepen. Ze hebben hun bestemming nooit bereikt, maar worden nog steeds bewaard in het archief van de High Court of Admiralty in Londen. In het boek ‘Zeepost’ krijgen sommigen van hun een stem.
>Noord-Holland kent veel plaatsen met bijzondere namen. Van sommige is de oorsprong snel vast te stellen, bij andere is het nodig om wat dieper te graven in het verleden. In deze serie verhalen onderzoeken we elke maand een andere regio van onze provincie, om achter de herkomst van de lokale plaatsnamen én bijnamen van de inwoners te komen. Deze maand: de Kop van Noord-Holland.
>Welke plaats vind jij het meest kenmerkend voor Noord-Holland? Ko Minneboo kiest als zijn historische plek het ‘Carillon’. ‘Zo noemen wij in Den Helder het monument op het Helden der Zeeplein’. Geen zeehelden als De Ruyter, maar mannen die in vliegende storm naar schepen in nood voeren. Zoals Dorus Rijkers. Zijn dood gaf de aanzet tot dit ‘Carillon’. En Michiel de Ruyter? Die joeg bij Kijkduin een grote invasievloot naar huis.
>Tussen Den Helder en Texel drijft een onbewoond eiland. Geen tropisch strand, waar je onder een palmboom van de zonsondergang kunt genieten, maar een bijzonder natuurgebied en broedplaats voor vogels en zeehonden. Noorderhaaks, in de volksmond bekend als de Razende Bol, is al eeuwenlang voortdurend in beweging.
>In het kader van 200 jaar Noordhollandsch Kanaal schreef historicus Maarten Hell voor ons een aantal verhalen over de geschiedenis van dit bijzondere kanaal. Dit vierde verhaal gaat over de ontwerper van het tachtig kilometer lange kanaal: Jan Blanken, een ingenieur op leeftijd.
>Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘In den zeewind langs onze Noordzee-kust’.
>Flitsen op het radarscherm. Zwemt daar een school vissen? Of zijn het vijandelijke schepen? Welke koers? Wie het Marinemuseum in Den Helder bezoekt, kan zelf aan de knoppen draaien. Je ervaart hoe het er op spannende momenten aan toegaat op de brug van een kruiser met geleide wapens aan boord. Daal mee af in een heuse onderzeeboot.
>Een van de bekendste architecten van de Amsterdamse School, Piet Kramer, heeft verschillende bouwwerken in Den Helder op zijn naam staan, waaronder zijn eerste en zijn laatste schepping.
>In Den Helder staan twee kerken uit de eerste helft van de negentiende eeuw die nogal op elkaar lijken, al is de ene protestants en de andere rooms-katholiek. Het zijn zogeheten waterstaatskerken en zij behoren tot de weinige bewaard gebleven historische bouwwerken van de stad. De protestantse kerk had korte tijd een voorganger die later een bekende dichter werd. Het heeft niet veel gescheeld of de beide gebouwen verdwenen tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals met een derde waterstaatskerk gebeurde.
>We herdenken de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog nog ieder jaar. Vaak doen we dat bij monumenten die kort na de oorlog zijn opgericht, maar in Den Helder hebben ze recent nog een nieuw monument geplaatst. Het monument Rijkswerf 1940-1945 herdenkt de werknemers van de voormalige Rijkswerf Willemsoord die in de oorlog om het leven kwamen.
>Den Helder is de noordelijkste stad op het vasteland van Noord-Holland en de belangrijkste marinebasis van Nederland. De naam ‘Den Helder’ komt waarschijnlijk van ‘Helre’, een kleine zandrug of van een zeegat genaamd ‘Helledore’, tegenwoordig Marsdiep. Deze ‘deur tot hel’, was een hel voor schepen die de Zuiderzee op wilden varen. Tegenwoordig vaar je met de pont zonder probleem richting Texel. Maar Den Helder is meer dan alleen een haven. Snuif de zilte zeelucht op onder het genot van een ambachtelijk gemaakt ijsje en duik in het verleden van de Marine en de monumentale verdedigingswerken van een bijzondere stad.
>Een katholieke jeugd in Den Helder in de jaren vijftig en zestig. Het klinkt weinig buitenissig, maar in de terugblik van oud-Heldenaar Hans van Rossum lijkt het toenmalige katholicisme van een andere wereld. Aantekeningen bij een geleidelijk afscheid van de kerk.
>Voordat de zeedijk van Den Helder in de jaren zeventig werd verzwaard bestond er aan de buitenzijde van de dijk in het Marsdiep een zeezwembad. Aan de binnenzijde was een pierenbad voor de kleinen. Oud-Heldenaar Hans van Rossum kwam als middelbare scholier in het zeezwembad geregeld de pastoor tegen die hij jarenlang als misdienaar had geassisteerd voor het altaar.
>“Jan Huygen in de ton, met een hoepeltje erom, Jan Huygen, Jan Huygen, en de ton die viel in duigen.” Kinderen staan hand in hand in een kring en vormen zo als het ware een ton. Tijdens het zingen van het traditionele Hollandse kinderliedje blijven ze met enige vaart doorhuppelen tot de ton in duigen valt. De handen worden losgelaten en iedereen laat zich als duigen op de grond vallen, “In duigen, in duigen, en de ton die viel kapot”. Misschien ken je het kringdansje nog wel van vroeger, maar weet je ook waarover je zong? Wie is die Jan Huygen eigenlijk en waarom zit hij in een ton?
>De provincie Noord-Holland heeft in februari 2016 een archeologisch onderzoek uit laten voeren in woonwijk De Schooten in Den Helder. Een week lang onderzochten archeologen enkele resten van de grootste terp van Noord-Holland, genaamd het Torp. In de jaren zestig is deze terp onder de toen nieuw gebouwde woonwijk verdwenen. De onderzoekers verzamelden informatie over de middeleeuwse bewoning op deze plek en het landschap. De komende maanden wordt het onderzoek uitgewerkt en zal duidelijk worden hoe groot de bijdrage is die het Torp aan het terpenonderzoek van Nederland gaat leveren.
>Over de vooroorlogse pantoffelparade in de binnenstad van Den Helder schreef oud-Heldenaar Dick Falkena: “Jarenlang was het gebruikelijk dat de jonge mensen in Den Helder in de vroege avond, mooi opgedoft en afgestoft gingen flaneren door de binnenstad. Door de Keizerstraat, de Spoorstraat en de Koningstraat tot het Koningsplein en dan weer terug, een eindeloze rij rondwandelende jongelui.”
>Oud-Heldenaar Hans van Rossum bezocht herfst 2015 het kunstproject De Nollen van Ruud van de Wint in een binnenduingebied aan de zuidkant van Den Helder. De rondleiding over het terrein maakte herinneringen los aan zijn jeugd in de Helderse Keizerstraat, waar zijn vader in de jaren vijftig en zestig een kruidenierswinkel dreef.
>Dat het met het sanitair in de woning vroeger anders gesteld was dan nu is bekend. Maar om te beseffen hoe anders het nog in de jaren vijftig in veel gemeenten toeging op dat gebied moet je ervaringsdeskundige zijn. Oud-Heldenaar Hans van Rossum (1949) haalt private herinneringen op.
>Een verrassend groepje zee- en kustkaarten in handschrift van het kustgat tussen het vasteland en Texel, gaat vooraf aan de meer algemene gedrukte kaarten van Holland boven het IJ. Bij deze kaartenset draait het om de nauwkeurige weergave van de wispelturige geulen, de ondiepten, de scheepswrakken en de bakens die aan een veilige doorvaart van de drukbevaren zeegaten moeten bijdragen. De veranderlijkheid van natuurlijke gegevenheden en de continue noodzaak van aanpassing van de betonning en andere bakens was een extra reden om de kaarten in handschrift uit te voeren. Een gedrukte kaart zou te snel aan veroudering onderhevig zijn en om de haverklap een nieuwe, gewijzigde oplage vereisen.
>