Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Aan de knoppen in het Marinemuseum

Flitsen op het radarscherm. Zwemt daar een school vissen? Of zijn het vijandelijke schepen? Welke koers? Wie het Marinemuseum in Den Helder bezoekt, kan zelf aan de knoppen draaien. Je ervaart hoe het er op spannende momenten aan toegaat op de brug van een kruiser met geleide wapens aan boord. Daal mee af in een heuse onderzeeboot.

Hoe uitgestrekte het museumcomplex is, merk je als je van het Torentje wandelt naar de Geschutmakerij. Het Torentje is gewijd aan de historie van de marine: zeehelden uit de Gouden Eeuw, wapens van weleer, de eerste stoomboten. En voor je het weet, zeil je als het ware de Tweede Wereldoorlog binnen. Gevolgd door de Koude Oorlog. Je hoort en ziet hoe hoog de spanningen tussen de communistische landen en het vrije Westen konden oplopen.

De entree van het Marinemuseum met op de achtergrond de onderzeeboot (Foto Marinemuseum/Digidaan).

Tonijn

Naast het Torentje ligt, als een vis op het droge, de Tonijn. Een heuse onderzeeboot die in de jaren van de Koude Oorlog over de zeeën voer. Van 1966 tot 1991. Daal af in de Tonijn en de kans is groot dat je er een van de suppoosten van het Marinemuseum ontmoet die met het schip hebben gevaren.

De vrijwilliger die ik er sprak, vertelde elf jaren op de onderzeeër te hebben gevaren. ‘Vooral op de Noordelijke IJszee en de Middellandse Zee. Van een jaar was ik gemiddeld negen maanden van huis.’

Hoe lang ze onder water bleven? ‘We konden voor 72 uur lucht aan boord nemen. Maar bij voorkeur gingen we iedere nacht even naar boven.’ Om verse lucht te snuiven en om de elektrische batterijen voor het schip weer op te laden.

Hier en daar zie ik asbakjes gemonteerd. Werd er gerookt aan boord? Ja, vertelt de oud-marineman, als de commandant het tenminste goed vond. Het kan moeilijk anders, of na een tijdje onder water moet het in de kleine ruimten tamelijk blauw van de rook hebben gestaan. Dat was in de tijd dat het roken van sigaretten en pijp heel algemeen was.

Kijken door de periscoop van de Tonijn (Foto Marinemuseum/Digidaan)

Onzichtbaar

De Tonijn behoorde tot de Potvisklasse en had als belangrijkste taak onderzeeboten van de Sovjet-Unie te bestrijden. Dit type, een Nederlands ontwerp, was uitermate stabiel. Bovendien konden deze onderzeeboten in die jaren dieper duiken dan alle andere. Onzichtbaar en geruisloos (varen op elektrische batterijen) voerde de Tonijn geheime patrouilles uit.

De bemanning bestond uit 67 personen, maar kon als dat moest worden uitgebreid tot 71. De Tonijn is ruim 78 meter lang, bijna 8 meter breed en heeft een diepgang van 5 meter. Acht torpedolanceerbuizen kent het schip. Als bezoeker kan je aan boord door een periscoop kijken wat er buiten boven water gebeurt.

Navigeren

Deze onderzeeboot is zeker niet de enige attractie Er zijn tal van plekken waar je interactief aan de slag kunt. Zoals in de grote zalen (ruim 2000 m2) van de vroegere Geschutmakerij. Daar dwaal je in de wereld van techniek van de historische en moderne marine. Lassen, klinken, navigeren en – het gaat immers om de zeemacht – ook het bemannen van een boordkanon, dat alles valt er te doen.

Vergeet niet dat de marinewerf voor veel bewoners van Den Helder de werkplek was. In de topjaren verdienden op het marine etablissement maar liefst tweeduizend mensen (10 % van de plaatselijke beroepsbevolking) hun brood. De marine bepaalde sterk het leven in Den Helder.

Zeehaven

Dat het Marinemuseum in Den Helder staat, is in wezen te danken aan het feit dat Amsterdam (via de Zuiderzee) steeds moeilijker bereikbaar werd. Er ontstond behoefte aan een werf waar schepen vanaf de Noordzee sneller terecht konden. In de tijd van de Franse overheersing in ons land viel het besluit om bij het vissersdorpje Den Helder, aan het Nieuwe Diep, zo’n zeehaven aan te leggen.

Dit bleek een prima plek voor de koopvaardij èn voor de marine.

Den Helder groeide uit tot militair gezien zo’n belangrijke havenstad, dat Napoleon besloot die met een ring van forten te versterken. Het ‘Gibraltar van het Noorden’ moest dit worden.

Hijsen! (Foto Marinemuseum/Digidaan)

‘Het Nieuwe Werk’

Jan Blanken (1775-1838), aanvankelijk in dienst van Napoleon, later actief voor koning Willem I, bouwde hier een werkplaats voor oorlogsschepen: Het Nieuwe Werk genaamd. En daarmee stond Den Helder op de kaart als dé marinestad van ons land, want hier was een uitgestrekt complex voor de vaderlandse zeemacht verrezen – compleet met werven, droogdok en magazijnen.

Inmiddels is het hele marinecomplex naar verderop verhuisd en zo kan het Marinemuseum onderdak vinden in de vrij gekomen gebouwen. Pal achter de zeedijk.

Zeeslag

In een hoek van de vroegere Geschutmakerij is nog tot eind 2019 de tentoonstelling Zeeslag te zien. Beter gezegd, mee te beleven. Je vaart met de vloot van Michiel de Ruyter naar het Britse Chatham. Kruip achter het roer en stuur jouw schip richting vijand. De Nederlandse overwinning in Chatham werd in juni 1667 gevierd.

Hoe anders verliep de zeeslag, januari 1942, in de Javazee. Daar moest de vloot onder commando van schout-bij-nacht Karel Doorman het onderspit delven tegen de Japanse overmacht.

Dat er van alles te tonen en te vertellen valt over de marine, is wel duidelijk. Maar een heel bijzondere tocht is wel die van onderzeeboot Hr. Ms. KXVIII. Die vertrok op 14 november 1934 uit Den Helder voor de langste zeereis die ooit door een onderzeeër is afgelegd. Met aan boord prof. Felix Vening Meinesz, die onderzoek deed naar tot dan toe onbekende delen van de zeebodem.

Dit was overigens lang niet de enige wetenschappelijke reis met een onderzeeër van de hoogleraar. Zo heeft hij onder water o.a. met door hem ontwikkelde slingerapparaten de zwaartekracht van de aarde kunnen berekenen.

De brughut en de opvallende radarbol (3-D) van de Michiel de Ruyter (Foto Marinemuseum/Digidaan)

3-D radar

Komen de heldendaden van Michiel de Ruyter op verschillende plekken aan bod, op de kade in het museumcomplex ligt een deel de vroegere geleidewapenfregat Hr. Ms. Michiel de Ruyter (1976-2001). Met op het brughuis de karakteristieke kolossale radarbol. Het bijzondere is dat deze radar 3-dimensionaal is. Deze radar geeft niet alleen de richting van het doel en de afstand aan, maar registreert bovendien de hoogte van het object. De bemanning kon hiermee ruim honderd doelen tegelijkertijd traceren tot een afstand van wel 400 km. Dankzij al deze informatie was de bemanning in de commandocentrale van dit fregat in staat razendsnel te reageren op vijandelijke bewegingen.

Kijk voor meer informatie over openingstijden en toegangsprijzen op de website van het Marinemuseum.

Tekst: Jan Maarten Pekelharing

Dit verhaal is onderdeel van het thema ‘Kleine musea van Noord-Holland’: verhalen over (ten onrechte) minder bekende musea. Bekijk hier alle verhalen binnen dit thema.

Publicatiedatum: 20/11/2018

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.