Eten en drinken

Noord-Holland staat bekend om haar verschillende soort etenswaren. Iedereen kent de Zaanstreek, het grote industriegebied waar vanuit Nederland wordt bevoorraad met koekjes, chocolade en macaroni. Buitenlandse toeristen bezoeken de kaasmarkten in Alkmaar en Edam om te zien waar de beroemde kaas vandaan komt. Een bezoekje aan Volendam kan ook niet uitblijven, waar een haring uit het vuistje doet denken aan de lang vervlogen Zuiderzeetijd.

Maar de provincie brengt nog meer ‘brood’ op de plank. Wist je dat Broek op Langedijk de bakermat is van een bekend chipsmerk? En dat de uitvinder van de smeerkaas rond 1900 in de Beemster woonde? En dat Amsterdam een wereldpositie bekleed als het gaat om de import van cacao? Leer meer over de geschiedenis van de provincie aan de hand van onze verhalen, die je zullen laten watertanden.

Verhalen

De joodse keuken als bindmiddel

Het kookboek voor de joodse keuken doet meer om de joden bij elkaar te houden dan de Heilige Thora,’ schreef auteur Meyer Sluyser (1901-1973). Aan het einde van de negentiende eeuw waren de joden in Nederland na een proces van meer dan een eeuw relatief goed geïntegreerd in de verschillende bevolkingslagen en beroepssectoren. Dankzij onder andere de diamantindustrie was er een klasse van meer gegoede joodse arbeiders ontstaan. Aan de Nieuwe Uilenburgerstraat opende diamantslijperij Boas in 1897 zijn nieuwe fabriek. Het bedrijf van de gebroeders Boas was op de oude locatie aan de Nieuwe Keizersgracht uit zijn voegen gegroeid. Met de nieuwe fabriek werd Boas in een klap de grootste diamantslijperij in Amsterdam met 650 mensen in dienst. Sinds 1990 is Gassan Diamonds gevestigd in deze historische diamantslijperij aan de Uilenburgerstraat.

1 min

Pesach

Een prent uit 1725 laat zien hoe de viering van Pesach op sederavond bij de Portugees-Joodse familie Alvaro Nunes da Costa er aan toeging. De familie woonde op de Nieuwe Herengracht 49, niet ver van de synagoges bij het Waterlooplein. De viering van Pesach (Pasen) herinnert aan de uittocht uit Egypte. In de Tora wordt in het boek Exodus verteld dat Mozes de opdracht van God kreeg om de joden uit Egypte te leiden. De Farao wilde de joden, die als slaafgemaakten leefden, niet laten gaan. Pas nadat er tien plagen over Egypte gekomen waren, liet hij de joden vrij. Het is een opdracht om het verhaal van de uittocht uit Egypte van generatie op generatie over te leveren.

2 min

De Asjkenazische keuken

De hedendaagse joodse keuken in Nederland is sterker verbonden met de Asjkenazische dan met de Sefardische keuken. Joden die uit Centraal- en Oost Europa naar de Republiek kwamen, namen naast hun religieuze tradities ook verschillende culinaire gebruiken met zich mee. De term ‘Asjkenazisch’ (afgeleid van het Hebreeuwse Asjkenaz – Duitsland) wordt gebruikt voor alle joden die afkomstig zijn uit het gebied dat zich uitstrekt van het noorden van Frankrijk tot en met Oost-Europa. De spreektaal van de Asjkenazische joden was het Jiddisj, een Germaanse taal met Hebreeuwse en Slavische woorden, geschreven in Hebreeuwse lettertekens. In 1670 bouwden de Asjkenaziche Joden een synagoge op de Deventer Houtmarkt, het huidige Jonas Daniël Meijerplein. Deze ‘Grote Synagoge’ maakt vanaf 1987 onderdeel uit van het Joods Historisch Museum.

3 min

Koosjer in het kort

Het jodendom kent, zoals vele culturen, voedselvoorschriften. Het stelsel van joodse voedselvoorschriften is alleen al vanwege zijn uitvoerigheid vrijwel uniek. Voedsel is volgens de joodse traditie koosjer indien het door soort en bereidingswijze voor consumptie ‘geschikt’ is (Hebreeuws: kasjeer). De regels van het kasjroet (de joodse spijswetten) zijn hoofdzakelijk gebaseerd op voorschriften uit twee hoofdstukken uit de bijbel, Leviticus 11 en Deuteronomium 14, en later verder uitgebreid. Lekker Joods. Een wereld op tafel kwamen onder andere de spijswetten en typisch joodse gerechten aan bod. De tentoonstelling was te zien in het Joods Historisch Museum t/m 5 mei 2013.

2 min

Koken in oorlogstijd

Tijdens de Duitse bezetting neemt de schaarste toe: er komt gebrek aan van alles en nog wat. Dat komt doordat landbouwproducten, levensmiddelen en grondstoffen naar Duitsland worden vervoerd. Bovendien mag Nederland zelf niets meer over zee invoeren.

4 min

Het geheim van de duivekater

Toen ik een klein meisje was, woonden wij ver van Amsterdam. Elk jaar kwam er in de week voor kerstmis een grote langwerpige doos over de post. Daar zat de duivekater in, die werd opgestuurd door een bakker ergens, ik wist niet waar. In een dunne doorzichtige zak met een verhaaltje erop. Ik wist toen ook niet, waarom wij duivekater aten en niemand anders bij ons in de buurt. Het was gewoon zo: met kerstmis kwam de doos. Een glanzend bruin brood, dat eruit zag alsof hij voor een etalage was gemaakt. Daar sneed je dunne boterhammetjes van, roomboter erop, hmmm.

7 min

Dikkevretsavond

Zo komen we de donkere wintermaanden wel door! De oude man op de afbeelding hieronder heeft niets te klagen. Hij zit lekker warm bij het vuur en naast hem staat een fraai gedekte tafel. Op de achtergrond zijn schaatsende en kolvende figuren te zien. Kolven is een traditioneel Hollands spel waarbij men met een soort houten golfclub een bal tegen een paal moet slaan. Kortom, dit maandbordje voor de maand december toont precies wat men doorgaans graag doet in die koude wintermaand: lekker genieten en plezier maken.

1 min

Proef! Eten en drinken in het Teylers Museum

Ieder jaar wordt op 25 maart, de geboortedag van Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), een bijzondere avond georganiseerd in Teylers Museum. Net als in de tijd van Pieter Teyler mag dan een select gezelschap genodigden genieten van een speciaal voor hen samengestelde kunstbeschouwing. Aan de hand van een specifiek thema worden de mooiste tekeningen uit de collectie van Teylers Museum getoond. In 2011 was het thema ‘eten en drinken’.

2 min

Eetcultuur bij de Jonkheren Van Loon

Museum Van Loon is het woonhuis van de Amsterdamse regentenfamilie Van Loon. In 1884 werd het huis Keizersgracht 672 gekocht als huwelijks geschenk door het echtpaar Van Loon – Borski voor hun zoon Willem van Loon en zijn kersverse echtgenote Thora Egidius. Mede als herinnering aan zijn grootouders besloot Jonkheer Maurits van Loon in 1973 om het huis en de collectie onder te brengen in een stichting en open te stellen voor het publiek.

3 min

Rats, kuch en bonen

Tijdens de mobilisatie moest een groot aantal soldaten een lange periode gevoed worden. Het eten moest goedkoop en gemakkelijk in grote hoeveelheden klaar te maken zijn. Het recept van ‘Rats, kuch en bonen’ voldeed aan deze voorwaarden en dit werd regelmatig aan de soldaten geserveerd.

2 min

De Zaanstreek, provisiekast van Nederland

De Zaanstreek werd in de 20e eeuw ook wel de provisiekast van Nederland genoemd. Talrijke grote ondernemingen produceerden juist hier vooral veel levensmiddelen.

2 min

Verkade en Cees Dekker: dat klikte

Als vormgever in dienst van Verkade bepaalde hij tientallen jaren mee het gezicht van het bedrijf. Kunstenaar Cees Dekker (1900 – 1990) ontwierp honderden affiches, verpakkingen, trommels en blikken en nog veel meer. In zijn sollicitatiegesprek bedong hij meteen een vrije zaterdag om zo tijd te hebben voor zijn eigen kunstwerken.

3 min

De warme hap bij de Koninklijke Marine

In de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen er nog weinig ontspanningsmogelijkheden waren aan boord van schepen of instellingen van de Koninklijke Marine, was de warme hap een hoogtepunt in het sobere marine leven. Naar het eten werd met verlangen uitgekeken. De maaltijd was niet gevarieerd en hij was eenvoudig van samenstelling. De rantsoenen die verstrekt werden waren onvoldoende om de maag van een Hollandse jongen te vullen. Het systeem van tafelgelden was nodig om de maaltijden te verfraaien en aan te vullen. Ondanks het toch nog krappe budget werden door botteliers, koks en hofmeesters hoogstandjes verricht om tot een smakelijke maaltijd te komen.

4 min

Jopen Bier doet oude tijden herleven

Het zal voor de liefhebber van religieus erfgoed een beetje verwonderlijk zijn: in een voormalig godshuis in het centrum van Haarlem is een volledig operationele bierbrouwerij gevestigd. In de Jopenkerk, sinds 2010 de thuisbasis van het Jopen Bier, kunnen de gasten het brouwproces nauwgezet volgen.

3 min

Brouwerij t IJ: bier in een oud badhuis

Brouwerij ’t IJ, gelegen onder de wieken van Molen de Gooyer is een proeflokaal waar Amsterdammers, maar tegenwoordig ook veel toeristen, graag een biertje komen drinken. In wat vroeger een badhuis was wordt nu al het bier zelf gebrouwen. Bezoekers kunnen proeven van bier met namen als Columbus, Zatte en Struis, allen met het bekende struisvogellogo.

1 min

De kersenbonbons van Ringers

Hendrik Ringers (1880-1975) begint in 1905 een chocoladefabriek in een klein huisje aan het Varnebroek in Alkmaar. Hij doet er alles aan om de beste chocola van Nederland te maken. Met succes. In 1911 verhuist de fabriek naar een groter pand in Rotterdam. Als ook dit gebouw na een paar jaar te klein wordt, laat Ringers een tweede vestiging bouwen in Alkmaar. In 1920 wordt de eerste steen gelegd van de fabriek aan de Noorderkade. Het bedrijf blijft groeien. Ringers wordt een begrip in binnen- en buitenland.

1 min

Bakker van de Huizer speculaas

In de wijde omgeving zijn ze bekend, de ‘Huizermannetjes’. Deze speculaaskoeken werden in diverse maten verkocht, twintig, zestien, twaalf en acht in een pond. Vroeger kregen de Huizer kinderen de avond voor kerst een ‘vurrël’ (vier koeken in een pond) die op kerstmorgen als ontbijt werd gegeten.

2 min

Westland: kaasventers uit Huizen

Door de komst van de Afsluitdijk in 1932 werd de Zuiderzee afgesloten en moesten vissers als Klaas, Gerrit en Lambert Westland uit Huizen hun netten neerleggen. Ze gingen op zoek naar een nieuw beroep. De drie gebroeders Westland besloten ieder voor zich kaas te gaan venten in het zuiden van het land.

2 min

Wereldplek in Amsterdam: Hongaars restaurant Paprika

Vooral na 1960 kreeg Amsterdam er talloze buitenlandse restaurants bij. Soms begonnen door mensen die als toerist verzot waren geraakt op een exotische eetcultuur. Soms ook door ‘gastarbeiders’. En af en toe speelde de politiek mee, zoals in het geval van restaurant Paprika. Twee van de vele Hongaren die na de bloedig neergeslagen revolte tegen de communistische dictatuur naar Nederland vluchtten, waren Sandor en Judit von Hollay-Brody. Sandor was in Boedapest elektrotechnicus geweest; in Amsterdam kreeg hij aanvankelijk een bescheiden baantje bij de Universiteitsbibliotheek.

1 min

Zakje chips uit Broek op Langedijk

Op 3 mei 1958 werd in Broek op Langedijk gestart met de productie van wat toen nog heette potato-crisps. De verwerking van aardappelen tot chips in Broek op Langedijk was een initiatief van de Langedijker aardappeltelers die een extra afzetmogelijkheid zochten voor hun product. Uiteindelijk groeide de fabriek uit tot de belangrijkste productieplaats van het landelijke A-merk ‘Smiths’ en later ‘Lay’s’ in de Benelux.

3 min