Ook vrouwen componeren: Het leven van Henriëte Bosmans

Ook vrouwen componeren. Enkele bekende Nederlandse vrouwelijke componisten zijn Anne-Maartje Lemereis, Calliope Tsoupaki (beide Componist des Vaderlands) en Christina Viola Oorebeek. Maar ook Caroline Berkenbosch, Lavinia Meijer, Mathilde Wantenaar of Sarah Neutkens. En er zijn nog zo veel meer namen. Wat een positieve ontwikkeling is, is dat er ook steeds vaker naar wordt geluisterd. Dat blijkt uit het aantal vrouwen in de klassieke Top 400: nog nooit stonden er zoveel vrouwen in als nu. De vrouw die het vaakst in de top 400 staat, mag voor niemand een onbekende blijven. Dat is Henriëtte Bosmans (1895-1952).

>

(On)vergetelijke vrouwen uit de geschiedenis

Ondanks meerdere feministische golven verdienen vrouwen nog steeds minder dan mannen. Het onbetaalde huishoudelijke werk en het zorgen voor de kinderen komt voornamelijk op ons bordje terecht. Bovenop dit alles kennen de meeste mensen alleen maar de namen van invloedrijke mannen uit de geschiedenis. Door de eeuwen heen hebben vrouwelijke schrijvers, kunstenaars, geleerden en heersers hun stempel gedrukt op de maatschappij. Tijd om de balans op te maken en een aantal van deze onvergetelijke vrouwen voor het voetlicht te brengen.

>

De onbezongen heldin van de Bataafse Revolutie: Wilhelmina van Pruisen

Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) was een Pruisische prinses, de echtgenote van stadhouder prins Willem V van Oranje-Nassau en de moeder van koning Willem I. Tijdens de Bataafse Revolutie speelde ze een belangrijke rol. De Bataafse Revolutie is een ondergewaardeerd stukje Nederlandse geschiedenis, de rol die vrouwen speelden een nóg minder gewaardeerde. De naam van Wilhelmina van Pruisen, wellicht de belangrijkste vrouw binnen het conflict, wordt dan ook maar weinig genoemd. Daarom hier een portret en biografie.

>

Een langdurige buitenechtelijke affaire

Een jaar of tien nadat ze met Wijnand Verhaar getrouwd is, wordt Maria Christina van Rhijn hartstochtelijk verliefd op een andere man. Het was het begin van een langdurige buitenechtelijke relatie waar zelfs een kind uit zou voortkomen. Deze affaire bleef niet onopgemerkt zoals blijkt uit verklaringen bij de notaris door familieleden en bekenden.

>

Vrouwen in Verzet: Violette Cornelius en Gustave (Guusje) Rübsaam

Het verhaal van Violette Cornelius (Batavia, 1919) en Gustave (Guusje) Rübsaam (Amsterdam, 1917) begint vlak voor de oorlog in Amsterdam. Violette is fotograaf en Guusje studeert geneeskunde. Beiden zijn onderdeel van een bevriende kunstenaarsgroep, waar onder andere ook Gerrit van der Veen en Walter Brandligt deel van uit maken. Als de oorlog in 1940 uitbreekt, besluit een groot deel van deze vriendengroep zich te storten op het vervalsen van persoonsbewijzen: De Persoonsbewijzencentrale (PBC) is geboren.

>

Vrouwen in Verzet: Trien de Haan-Zwagerman

Trijntje Zwagerman (Trien) wordt geboren in 1891 in Hauwert, West-Friesland. Ze groeit op als jongste van zes kinderen in een arm boerenarbeidersgezin. Net als haar broer en zussen kan Trien wegens geldgebrek alleen de basisschool afmaken, maar ze is leergierig en krijgt nog een aantal jaar bijles van de plaatselijke dominee. Trien is monter en vrolijk, en raakt bevangen door het socialisme, mede vanwege haar socialistische verloofde Bart. Eenmaal getrouwd worden Trien en Bart lid van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP), een door Henk Sneevliet opgerichte afsplitsing van de Communistische Partij Nederland (CPN). Door de internationale strijd tussen deze groepen kunnen de socialisten en de communisten elkaar niet luchten of zien.

>

Vrouwen in Verzet: Hanna Jacoba (Annie) Averink

Hanna Jacoba (Annie) Averink wordt in 1913 geboren in Enschede. Annie’s ouders scheiden als Annie nog jong is en Annie blijft bij haar moeder, die snel hertrouwt. Annie groeit op in een samengesteld gezin, waar ze zich niet altijd thuisvoelt. Als het gezin in 1926 naar Amsterdam verhuist gaat de jonge Annie – ze is dan pas dertien jaar – aan het werk. Annie’s moeder stelt voor dat Annie wat afleiding van haar vele werk kan vinden bij de Arbeiders Jeugd Centrale, de jongerenorganisatie van de socialisten. Maar Annie voelt zich meer aangetrokken tot de Zaaier, de communistische jongerenbeweging. Annie sluit zich aan en werkt jarenlang onvermoeibaar voor haar ideaal: het communisme inzetten om een beter leven te bieden aan lagere klassen.

>

De vrouw achter Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778)

Iedereen in Haarlem kent wel Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) ofwel Teylers Museum. Als succesvolle zijdefabrikant en koopman liet hij bij zijn overlijden 2 miljoen gulden na. Voor die tijd was dat een godsvermogen, omgerekend naar nu is dat ongeveer 80 miljoen euro. In zijn befaamde testament stelde hij vijf directeuren aan, die het geld volgens zijn richtlijnen moesten besteden. Zo werd onder andere Teylers Museum en het Teylers hofje opgericht. Toch heeft niemand het nog over de vrouw die hem financieel heeft geholpen. Wie was de liefde van zijn leven?

>

Vrouwen in Verzet: Hendriek Breukelaar-Verburg

Hendriek Verburg wordt in 1905 geboren in het Noord-Hollandse dorpje Noord-Scharwoude. Ze is de dochter van Peter Verburg, de eigenaar van de conservenfabriek in het dorp. Als haar vader op jonge leeftijd sterft in 1924 neemt zij samen met een andere vrouw, mevrouw Edel, het roer over. Dat twee vrouwen een dergelijk bedrijf runnen is voor die tijd vrij uniek, en het zorgt ervoor dat Hendriek al op jonge leeftijd weet hoe ze een organisatie moet leiden. Als haar zus Grieke in 1930 overlijdt, trouwt Hendriek met Grieke’s weduwe, Harry, zoals wel vaker gebeurt in die tijd. Zo komt Hendriek in Haarlem terecht.

>

Vrouwen in Verzet: Annick van Hardeveld

Annick (Germaine Mathilde) van Hardeveld wordt in 1923 geboren in Amsterdam. Ze is het eerste kind van haar vader Jan van Hardeveld en haar Franse moeder Germaine Bertin. Een paar jaar later wordt nog een jongetje geboren: Yann Emile. Als de oorlog in mei 1940 uitbreekt is Annick zestien jaar en net begonnen aan de opleiding tot verpleegster bij het Rode Kruis.

>

De Haarlemse klopjes: borduren en bidden

Bijna niemand kent nog de klopjes van Haarlem. De zestiende-eeuwse kloppengemeenschap en hun schuilkerk Sint-Bernardus bestaat al lang niet meer. Toch waren deze ongehuwde katholieke vrouwen in heel Nederland bekend vanwege hun prachtige borduurwerk op kerkelijke gewaden en ander kerkelijk textiel. Stille getuigen van de vele geduldige handen, die bidden door te borduren.

>

Podcast: Wetenschapsheldinnen

Op 11 februari is het ‘Internationale Dag van Vrouwen en Meisjes in de Wetenschap’. In de podcast reeks ‘Wetenschapsheldinnen’ vertellen wetenschappers het levensverhaal en -werk van een aantal briljante vrouwen. De nieuwste aflevering gaat over drie vrouwelijke pioniers: De ontdekster van het coronavirus, de eerste klimaatwetenschapper en de vrouw die de Amerikaanse achterstand in de space race met Rusland dichtte.

> 1 min

Tonia. Model en activiste

Tonia Stieltjes was een bekend kunstenaarsmodel en een belangrijk activiste. Zo poseerde ze voor minstens 12 kunstwerken van Jan Sluijters en was ze de hartsvriendin van Piet Mondriaan. Daarnaast werd ze als eerste en enige vrouw van kleur in Amsterdam verkozen tot voorzitster van de vakbond voor dienstboden. Ook streed ze voor vrouwenrechten en algemeen kiesrecht. Tot en met 17 maart 2024 is de expositie ‘Tonia. Model en activitste’ te zien in de Nardinc Galerij van Singer Laren.

> 3 min

Vrouwelijke schrijvers voor het voetlicht in Teylers Museum

Van paternalisme tot slutshaming. Vrouwelijke schrijvers uit de vroegmoderne tijd kregen het zwaar te verduren. In de tentoonstelling Spaar ze allemaal! in Teylers Museum worden deze verhalen – van vaak vergeten auteurs – voor het voetlicht gebracht.

>

Hollandse Nieuwe: streekdracht in een nieuw jasje

In het Huizer Museum is de fototentoonstelling ‘Hollandse Nieuwe’ te zien. Fine art fotograaf Jackie B portretteert in deze serie Nieuwe Nederlandse vrouwen die geboren zijn in landen waar Nederland in het verleden (of heden) handelsbetrekkingen mee had. De serie bestaat uit achttien foto’s met vrouwen afkomstig uit dertien verschillende landen, waaronder Japan, Suriname, Somalië en Israël. Zij zijn gekleed in de traditionele dracht van hun (voor)ouders gecombineerd met accessoires uit de Nederlandse streekdracht. Dit levert nieuwe en verrassende beelden op. Oneindig Noord-Holland bezocht de tentoonstelling en ging in gesprek met fotograaf Jackie B.

>

Tesselschade kijkt al 150 jaar om naar de ander

Menig Haarlemmer kent Tesselschade alleen van de handwerkwinkel aan de Grote Houtstraat. De winkel, met ouderwets ijzeren uithangbord boven de onopvallende etalage, is al bijna even oud als de vereniging zelf. Sinds 1871 ondersteunt Tesselschade vrouwen bij het zelfstandig werken en studeren. De oudste vrouwenvereniging van Nederland maakt daarbij geen onderscheid, maar gunt ‘Elck syn waerom’.

>

Rolpatronen vroegste boeren onder de loep

Nieuw onderzoek naar grafgiften en botmateriaal uit het oudste grafveld van Nederland (Elsloo, Limburg) levert opmerkelijke informatie op over de klassieke invulling van man-vrouw rolpatronen en de rol van ouderen in de boerensamenleving van de ‘Lineaire Bandkeramiek’, 7000 jaar geleden.

> 4 min

Heksen en toverij

In de zestiende eeuw waren de meeste Hollanders er nog heilig van overtuigd dat toverij bestond. Talloze vrouwen werden door buren of familieleden beschuldigd van toverij en een pact met de duivel. Ze zouden een kind hebben ziek gemaakt of een bierbrouwerij hebben stilgelegd. Voor zover bekend zijn er in Holland 275 vrouwen beschuldigd van toverij, waarvan er 96 strafrechtelijk zijn vervolgd. Wie waren deze vrouwen en wat stond hen te wachten?

>

Acrobaat en goochelaar Alice bleef haar publiek verrassen

Het lijkt zo goed te gaan, op koninginnedag 1952 in Bergen op Zoom. Het middagoptreden van koorddanseres Alice Williams verloopt vlekkeloos en ook ‘s avonds gaat alles aanvankelijk goed. Tot de slotact, waarbij de twintigjarige acrobate op een fietsje over het twaalf meter hoge koord rijdt, terwijl haar partner daaronder in een kleine trapeze hangt. Ze zijn nog maar anderhalve meter op weg als Alice haar evenwicht verliest. Haar partner valt met fiets en al in het vangnet, maar Alice komt op de rand van het net terecht en valt daarna op de straatstenen. “Daarna werd alles donker”, zegt ze later.

>

Allard Pierson trapt Lucretia van Merkenjaar af

Op 21 augustus 2021 is het 300 jaar geleden dat Lucretia Wilhelmina van Merken (1721-1789) geboren werd, volgens fijnproevers de grootste dichter van de achttiende eeuw. Momenteel zijn in het Allard Pierson haar belangrijkste werken te zien. Op haar verjaardag lanceerden Neerlandica en gastconservator Lieke van Deinsen en Theatermaker Imre Besanger een mini-docu waarin zij op zoek gaan naar de erfenis van Van Merken.

> 2 min