Tesselschade Haarlem is na Amsterdam de oudste afdeling van de vrouwenvereniging, die voluit de Koninklijke Algemene Nederlandse Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt heet. Toen de vereniging aan het eind van de negentiende eeuw in het leven werd geroepen, was zij hard nodig. Vrouwen mochten nog niet werken en waren voor de wet handelingsonbekwaam. Zonder inkomsten van een man kwamen ze dus al gauw in financiële problemen. Schrijfster en feministe Betsy Perk wilde daar met de oprichting van vrouwenvereniging Arbeid Adelt verandering in brengen, door vrouwen een eigen inkomen te geven. Daarmee legde ze de kiem voor de eerste feministische golf.

‘Tesselschade was van oorsprong een club van nette dames,’ legt Antoinette Stockmann, voorzitter van de afdeling Haarlem en secretaris van het landelijk Studiefonds, uit. ‘Vrouwen van goede komaf, die opgeleid waren om te converseren, musiceren en handwerken mochten niet werken, dat was ordinair.’ Dus organiseerde Tesselschade verkooptentoonstellingen met handwerk van deze nette juffrouwen, waarmee ze iets konden verdienen. Aanvankelijk werd de naam van de maakster daarbij vermeld, maar toen een groep Haagse dames dat schandalig vond, splitsten zij zich af in de vereniging Tesselschade. Over geld werd immers niet gepraat.

Elck syn waerom

Die twee clubs, Tesselschade en Arbeid Adelt, hebben jarenlang parallel naast elkaar bestaan. Pas in 1948, na een aantal succesvolle samenwerkingen, besloten beide verenigingen tot een fusie. Vanaf 1953 gingen ze samen verder onder de naam Tesselschade-Arbeid Adelt, waarbij het eerste deel van de naam vernoemd is naar Maria Tesselschade (1594-1649). Zij was in haar eigen tijd een modern opgevoede vrouw, die kon schrijven, dichten en zingen, en door haar talenten een graag geziene gast was van P.C. Hooft op het Muiderslot. Haar geschriften ondertekende zij steevast met de lijfspreuk ‘Elck syn waerom’: iedereen heeft zijn eigen motieven voor zijn daden. Een spreuk die nog steeds in het hart van het verenigingslogo te zien is.

En dat is niet voor niets. Hoofdmoot van de vereniging is namelijk het Tesselschade Studiefonds, dat al vanaf de beginjaren fondsen beschikbaar stelt voor vrouwen die een opleiding willen volgen. Aanvankelijk waren dat vooral kunstzinnige of verzorgende opleidingen, maar vanaf de jaren vijftig groeide het aanbod, omdat steeds meer vrouwen gebruikmaakten van een opleiding als stap op weg naar financiële onafhankelijkheid. Tegenwoordig draait alles om het Studiefonds. ‘Elke cent die wij in de winkel met het handwerk verdienen, gaat één op één naar het Studiefonds,’ vertelt Antoinette. Er wordt van alles verkocht, van gesmokte kinderjurkjes tot houten keukengerei. Maar vooral de babyknuffeltjes en bridgekleden lopen hard: ‘Ik geloof dat er geen kind meer in Nederland is zonder een slaaphaas.’

Denken in oplossingen

Op dit moment ondersteunt de afdeling Haarlem vijf studentes in de regio. Ze bekostigt niet alleen hun studie en lesmaterialen, maar biedt ook financiële begeleiding: ‘We houden de vinger aan de pols en coachen de studenten.’ Daarbij wordt niet gediscrimineerd, want ‘soms gaan de dingen in het leven nu eenmaal anders dan je zou willen.’ Zo kreeg Tesselschade enige tijd geleden een aanvraag binnen van een vrouw met meerdere kinderen van verschillende vaders, die diep in de schulden zat. Ze wilde een opleiding starten om haar leven weer op de rails te krijgen. Tesselschade ondersteunde haar hierbij: ‘Voor dit werk moet je je vooroordelen opzij zetten.’ Naast de studiekosten kreeg ze een laptop om haar huiswerk op te maken. En toen haar dochter een nieuwe fiets nodig had, wist Tesselschade haar de weg te wijzen naar het Fonds Urgente Noden. ‘We denken in oplossingen.’

Natuurlijk komt het wel eens voor dat een afdeling van Tesselschade de kosten niet alleen kan dragen, maar ook dan wordt een creatieve oplossing bedacht. Een andere studente, die de opleiding tot verloskundige deed, bleek een verloskundigenkoffer nodig te hebben, voor het fikse bedrag van €1500. Toen is met drie afdelingen (Haarlem, Amsterdam en Utrecht) gezorgd dat het geld bij elkaar gebracht werd. En mocht het Tesselschade een keer niet lukken om de benodigde kosten bij elkaar te brengen, dan weten de dames genoeg andere fondsen te vinden om hun studentes naar door te verwijzen. Alles om geldzorgen te vermijden, want ‘uit onderzoek is gebleken dat een groot deel van de hersencapaciteit in beslag genomen wordt door geldzorgen. Studeren wordt dan onmogelijk.’ Omkijken naar de ander staat dus nog altijd hoog in het vaandel.

Helpende handen

De afdeling Haarlem, één van de maar liefst 22 afdelingen van Tesselschade, heeft op dit moment ruim 300 leden. ‘Het streven is om elke vrouw uit Haarlem lid te maken,’ vertelt Antoinette enthousiast, ‘dat kan al voor maar €15 per jaar.’ Van dat geld wordt onder meer het materiaal voor de handwerksters betaald. Naast de bekostiging van het materiaal, krijgen ze een bescheiden vergoeding voor hun werk. ‘Alles wat daar bovenop komt, gaat direct naar het studiefonds.’ Helaas blijkt het steeds moeilijker om vrouwen te vinden die fatsoenlijk kunnen handwerken. ‘De eisen zijn hoog. Maar gelukkig is het bestuur er erg goed in om vrouwen die kunnen handwerken aan de vereniging te binden. De afdeling Haarlem heeft op dit moment 27 handwerksters die geregeld worden bezocht en ondersteund waar nodig.’

Ook dat zijn namelijk missies van Tesselschade: goed zorgen voor de handwerksters en het behouden van oude handwerktechnieken. ‘Afdeling Amsterdam heeft een grote bibliotheek over handwerktechnieken en in Haarlem, Amsterdam en binnenkort ook weer in Den Haag worden ze levend gehouden in de winkels.’ Het grootste deel van de inkomsten van Haarlem komt uit verkoop in de winkel. Dit monumentale pand aan de Grote Houtstraat 119 is al honderd jaar in bezit van de afdeling Haarlem. Aanvankelijk huurde Arbeid Adelt het gebouw van Jonkvrouw M.L.J. Quarles van Ufford. In 1922 gaf ze opdracht aan haar broer om het aan de vereniging te verkopen, zelf was ze immers voor de wet handelingsonbekwaam. Sindsdien wordt de eerste etage verhuurd. De inkomsten uit verhuur dekken de vaste lasten, maar voor onderhoud blijft weinig over. ‘De afgelopen dertig jaar is er weinig onderhoud aan het pand geweest, alleen heel basaal. Dus daar moet binnenkort écht iets aan gebeuren.’

Feministisch in hart en nieren

Tijdens de viering van het 150-jarig jubileum van de afdeling Haarlem in 2021, deelde het oudste lid, mevrouw Reijnders-van Till, warme herinneringen aan de winkel. ‘Ze vertelde dat de winkel tussen 1966 en 1987 fulltime bestierd werd door twee ongehuwde zusters: Annie en Puck Luiten. Ze konden allebei prachtig handwerken. Twee keer per jaar nam mevrouw Reijnders de jongste juffrouw Luiten mee naar Kijkduin om beschilderde koektrommels in te kopen. Na afloop trakteerde zij haar altijd op een harinkje in Scheveningen. Een feestdag, omdat de dames Luiten een klein inkomen hadden. De winkel was hun alles en ging altijd voor. Iedereen kon er terecht en kon zijn verhaal kwijt. De dames waren zeer discreet: ze kletsten nooit over wat ze hadden gehoord. In 1987 namen de dames Luiten, inmiddels al tachtig jaar, met moeite afscheid van de winkel.’

In die liefde voor het helpen van anderen schuilt de kracht van Tesselschade. ‘Het zijn allemaal vrijwilligers, er is niet één betaalde kracht – landelijk niet en in Haarlem niet.’ Met die vrijwilligers heeft het bestuur van de afdeling Haarlem momenteel een slag geslagen naar een bedrijfsmatigere aanpak, zodat ze hun studentes in de toekomst nog beter kunnen ondersteunen. Zo wordt deze maand een nieuwe website gelanceerd en zal de landelijke vereniging meer toewerken naar het organiseren van symposia voor werkende vrouwen. Maar de traditionele verkoopdagen, in samenwerking met de afdeling Leiden, gaan ook gewoon door. Op de vraag of Tesselschade nog steeds zo feministisch is als in de begindagen, moet Antoinette lachen. ‘Tesselschade is nog steeds enorm feministisch! Wat is er nu feministischer dan andere vrouwen financieel zelfstandig helpen worden?’

De traditionele najaarsverkoop van het prachtige Tesselschade-handwerk vindt dit jaar plaats op 10 en 11 november 2022 in De Nieuwe Kring in Aerdenhout. De inkomsten van de verkoopdagen en de winkel komen ten bate van het Studiefonds, dat vrouwen in staat stelt om een opleiding te volgen.

Lid worden van Tesselschade-Arbeid Adelt kan al voor €15 per jaar. Aanmelden kan via de landelijke website Tesselschade.nl of de website van de afdeling Haarlem: Tesselschadehaarlem.nl (voorheen taahaarlem.nl) of door een e-mail te sturen naar admin@tesselschadehaarlem.nl.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries.

Met dank aan Antoinette Stockmann, voorzitter van de afdeling Haarlem en secretaris van het landelijk Studiefonds van Tesselschade-Arbeid Adelt.

Publicatiedatum: 10/10/2022