Het gemaalcomplex is gebouwd in 1914 als ruwoliegemaal met centrifugaalpomp ten behoeve van de polder Velserbroek. Tegenwoordig is het in gebruik als electrogemaal met centrifugaalpomp. De oorspronkelijke ruwoliemorot staat nog in het gemaal opgesteld. Het complex bestaat uit een machinegebouw met voor- en achterwaterlopen, betonnen damsluizen, een uitwateringsduikersluis en een oorspronkelijke machinistenwoning.
>Op 27 oktober 2011 werd in het gebouw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een symposium gehouden met als thema ‘strandwallen’. Ruim vijftig archeologen en geologen waren naar Amersfoort gekomen om te luisteren naar de voordrachten die op het programma stonden. Maar wat zijn eigenlijk strandwallen? En waarom zijn archeologen daarin geïnteresseerd?
>Het is al tegen zonsondergang als de komst wordt gemeld van een klein schip met daarin een hoge ambtenaar en enkele zwaar bewapende mannen. De Romeinse legionairs die de wacht houden bij de haven van het Castellum Flevum brengen hun superieuren op de hoogte. Niemand weet dan nog welke verstrekkende gevolgen de aankomst van deze hoge ambtenaar voor het fort en zijn bewoners zal hebben.
>Met de komst van de Romeinen in Noord-Holland (15 n. Chr.) veranderde het door de inheemse bevolking gemaakte aardewerk definitief in dat van een Friese herkomst. Daarbij moeten we niet denken aan hordes noordelijke Friezen die onze provincie overspoelden, maar meer aan het door alle bevolkingsgroepen accepteren en gebruiken van het Friese vormenscala. Dit bestond uit bolle potten die over het algemeen even breed waren als hoog en waarvan de grootste breedte niet ver onder de rand lag.
>De Friese en Noord-Hollandse Friezen leefden in twee verschillende leefgebieden; in het noorden op de steeds aanslibbende kweldergronden en in Noord-Holland op de zandige gronden van Texel en de kust, maar ook in het veenmoeras. De noordelijke Friezen werden door het natter worden van de oudste kwelders min of meer gedwongen de jongere gronden bij de aanwassende kust op te zoeken, maar werden al vanaf de eerste eeuw westwaarts ‘geduwd’ door hun buren, de Chauken. Zo was Groningen een soort tussengebied waar invloeden van de Friese cultuur en die van de Chauken al vrij vroeg door elkaar liepen.
>Belangrijk voor de Friezen was de komst van Romeinen in 16 n. Chr. De Romeinen bouwden een legerplaats met haven aan het Oer-IJ nabij het huidige Velsen. De keuze voor Velsen was een natuurlijke: het Oer-IJ stond in verbinding met de Vecht en daarmee met de Rijn en er bestond waarschijnlijk een verbinding naar het Flevomeer en daarmee naar het noorden. Bovendien is het heel waarschijnlijk dat het Oer-IJ-gebied de grens vormde tussen het gebied van de Frisii en de bewoners van Zuid-Holland, mogelijk de Cananefaten. Het grensgebied werd bovendien op vele plaatsen gebruikt voor rituelen die inhielden dat het bestaande landschap vorm werd gegeven anders dan om in te wonen en te werken. Dergelijke cultusplaatsen zijn gevonden in de Velserbroekpolder en de Broekpolder bij Beverwijk/Heemskerk.
>Weinig zaken spreken zo tot de verbeelding als (potten vol met) munten uit vervlogen eeuwen. Schatvondsten uit de Romeinse tijd zijn zeldzaam, maar ‘losse’ munten worden op vele plaatsen gevonden.
>Fijn versierde terracotta komt oorspronkelijk uit het oostelijk deel van de Middellandse Zee en met name de ‘Megarische bekers’ waren geliefd bij de Romeinen. In de eerste eeuw v. Chr. haalden zij Griekse pottenbakkers naar Italië, waar in Arezzo een beroemd pottenbakkerscentrum ontstond. Het oranjerode geglazuurde fijne aardewerk ‘terra sigillata’ (Latijn voor ‘gestempeld aardewerk’) werd al snel razend populair in het Romeinse Rijk. Het is zelfs daarbuiten aangetroffen in de nederzettingen van de Friezen.
>Tijdens het verblijf van keizer Napoleon Bonaparte in Noord-Holland in oktober 1811 maakten ook de steden en dorpen in Kennemerland kennis met hun nieuwe heerser. Al was het maar kort, want Napoleon hield van opschieten.
>Het gebied in en rond Velsen is door de eeuwen heen strategisch bijzonder waardevol geweest. De Romeinen bouwden er een klein fort met een haventje om zo de delta van het Oer-IJ – de meest noordelijke vertakking van de Rijn – te bewaken. Tegenwoordig is het een geliefde badplaats én industrieel hart van Noord-Holland.
>Bij opgravingen in Velsen in 1990 kwamen verschillende kleiputten en steenovens aan het licht. Vanaf de middeleeuwen werd hier steen gebakken, aanvankelijk in het grote formaat dat kloostermoppen wordt genoemd. De klei die hiervoor nodig is wordt uit kleiwinputten gehaald.
>Het dorp Spaarnwoude dateert uit de middeleeuwen. Ook het omringende landschap is eeuwenoud. Het dorpje is klein gebleven, maar is de naamgever van een groot en belangrijke recreatiegebied voor Amsterdam en omstreken.
>De omgeving van Velsen is een archeologische schatkamer. Tot een van de oudste vondsten behoort bijvoorbeeld een grafheuvel uit de late steentijd (ca. 2000 v. Chr.). Het aanzicht van het dorp is nu grotendeels achttiende-eeuws. Maar het hoogtepunt is wel de Engelmunduskerk, die uit verschillende perioden van de middeleeuwen dateert. Vandaag de dag heeft Velsen een door het rijk beschermd dorpsgezicht.
>De Velserdijk is één van de oudste overgebleven dijktypes met sluisjes. Om die reden is de dijk een authentiek, waterstaatkundig zeldzaam geworden element in het landschap. Bovendien is de dijk, onderdeel van de IJdijken, van sociaalhistorisch en landbouwhistorisch belang vanwege de functie van bescherming van de weidegebieden.
>Bij de aanleg van het Noordzeekanaal kwam heel wat kijken: het doorgraven van de duinen, de bouw van de sluizen, de aanleg van het kanaal, de drooglegging van het grootste deel van het IJ en alle daarbij komende werken. Het zou nu nog een waterstaatkundige prestatie van de eerste orde zijn.
>Op de dekplaat van een van de graven naast de Engelmunduskerk in Velsen-Zuid is deze tekst uitgebeiteld: ‘In memory of John Shaw, foreman of excavators Amsterdam canal works, born at Sheffield, Yorkshire, England, september 5th 1812, died at Velsen april 10th 1867, aged 54 years’.
>