3 min

Fabricagecentra

Romeinse militairen waren al zo gehecht aan hun serviesgoed, dat ze dat meenamen op hun militaire expedities in Gallia en Germania. Om gebroken aardewerk te vervangen was de aanvoerroute vanuit Italië wel erg lang geworden en daarom werden er in Gallia pottenbakkerijen gesticht, waar werknemers uit Arezzo de traditie voortzetten en verder ontwikkelden. Uiteindelijk zouden op vele plaatsen waar geschikte klei aanwezig was fabricagecentra ontstaan, tot in Trier aan toe.

Romeinse import wrijfschaal. Gevonden te Castricum.

Traditie en ontwikkeling

Zoals het met zo veel dingen gaat was ook dit aardewerk onderhevig aan mode. De oorspronkelijke vormen wijzigden licht en er ontstonden ook geheel nieuwe vormen. Het is aardig om te zien dat vaak de bijzondere vormen hun weg hebben gevonden naar ons land en ook naar Noord-Holland. Aan het eind van de derde eeuw stokte de handel met de Romeinse gebieden, maar in Frankrijk ging de productie door voor de eigen markt. Een eeuw later kwam daarvandaan aarzelend de export weer op gang. Die werd al snel overvleugeld door het makkelijker aan te voeren aardewerk uit de Rijnstreek, waar echter geen terra sigillata meer werd gemaakt.

Verspreiding in Noord-Holland

In Noord-Holland werd de meeste en oudste terra sigillata gevonden tijdens de opgravingen van het Castellum Flevum bij Velsen; dit was immers de eerste en enige plek waar Romeinse soldaten zich gedurende een periode van ruim 30 jaar ophielden. Binnen dit complex zien we terra sigillata uit Arezzo maar ook uit La Graufesenque (Zuid Gallië). Borden, bekers en kommen vormen het merendeel van de gevonden aardewerkvormen. Buiten dit complex zijn slechts heel weinig scherven gevonden uit deze periode. In Uitgeest en Schagen zijn enkele losse scherfjes gevonden die waarschijnlijk als souvenir zijn meegenomen, nadat de Romeinen al uit Velsen waren vertrokken.

Kommetje Zuid-Gallische terra sigilata. Gevonden te Velsen.

Latere eeuwen

Overal in Noord-Holland waar in de tweede en derde eeuw inheemse bevolking aanwezig was vinden we terra sigillata, dat daar via handelscontacten is terechtgekomen. Het meest populair waren grote kommen van het type Dragendorff 37, die aan de buitenzijde geheel waren versierd met vaak goed herkenbare motieven zoals planten, mensen en dieren. Maar zoals gezegd, ook meer exotische vormen als kruikjes en zelfs inktpotten zijn in de nederzettingen van de Friezen aangetroffen.

Einde van de Romeinse terra sigillata

Een opleving was er in het derde kwart van de derde eeuw, ten tijde van het Imperium Galliarum onder de soldatenkeizer Postumus en zijn opvolgers Tetricus en Victorinus. Dan zien we veel handelscontacten omdat tijdelijk de Romeinse grenzen open zijn voor de bewoners van Neder Germanië en de ‘barbaarse’ randgebieden, zoals het Friese gebied. Na het herstel van de grenzen onder Aurelianus neemt niet alleen de inheemse bevolking sterk in aantal af, maar lijkt ook de handel op een heel laag pitje te staan. De feitelijke import uit de Trierse werkplaatsen stopt.

Terra sigillata fragment van een kom type Dragendorff 37, versierd met streepjesmotief. Gevonden te Krommenie.

Argonnen terra sigillata

De productie van dit aardewerk vormt eigenlijk een apart hoofdstuk dat zich afspeelt in de Franse Ardennen, waar een klein pottenbakkerscentrum al in de Romeinse tijd actief is. De daar gemaakte terra sigillata komt echter pas in de vierde eeuw naar noordelijker streken en is in ons land schaars en in Noord-Holland uiterst zeldzaam. De enige met zekerheid gedetermineerde scherf werd enkele jaren geleden gevonden in Warmenhuizen.

Tekst: Frans Diederik

Publicatiedatum: 10/11/2011