2 min

Middeleeuws Velsen

In het jaar 720 wordt Velsen al voor het eerst genoemd in een oorkonde. Hierin staat dat Karel Martel (de grootvader van Karel de Grote) zeven boerderijen gelegen in Velison schenkt aan Willibrordus. Andere namen voor middeleeuws Velsen zijn Vellesan, Velesan en Vellesen. Begin twaalfde eeuw komen we voor het eerst de naam Velsen tegen.

De Engelmunduskerk in de achttiende eeuw. Kopergravure door Abraham Rademaker van de Engelmunduskerk te Velsen-Zuid, 1728. Bron: beeldbank Noordhollands Archief.

Eerste bewoningssporen

Verschillende archeologische vondsten in Velsen en omgeving wijzen er op dat de strandwal waarop Velsen is gelegen al vanaf de late steentijd bewoond is geweest. De Romeinen bouwen in Velsen rond het jaar 14 een havenfort dat moet dienen als uitvalsbasis voor de Romeinse vloot. Velsen ligt in deze tijd nog aan een zijtak van de Rijn. Dit fort, Castellum Flevum, wordt rond het jaar 50 opgeheven en daarmee komt er een eind aan Velsen als Romeinse basis.

Een archeologische opgraving in Velsen. Bron: beeldbank Noordhollands Archief.

Bevolking van Velsen

In 1514 zijn alle steden en dorpen van Holland verplicht om informatie vrij te geven over hun financiële en economische toestand omdat er een nieuwe belasting ingevoerd wordt. De pastoor van het dorp verklaart dat Velsen ongeveer 1200 morgen groot is en dat er 85 huizen staan (een morgen is meestal iets minder dan een hectare; de precieze grootte is streekgebonden). De bevolking leeft met name van akkerbouw, veeteelt en het vervoeren van zand en schelpen. In het begin van de negentiende eeuw telt Velsen samen met de buurtschappen ongeveer 1200 inwoners. De meesten verdienen nog steeds een inkomen met het bebouwen van grond, het weiden van koeien en het verrichten van werkzaamheden op de buitenplaatsen.

Velsen en omgeving in de 17e eeuw. Detail van de kaart van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland, 1680. Bron: beeldbank Noordhollands Archief.

Het Noordzeekanaal

8 Maart 1865 is voor Velsen een historische datum. Op deze dag wordt met veel plechtigheid de eerste spade in de Breesaap gestoken, een groot duingebied van 835 hectare. Hiermee is het startsein gegeven voor een reusachtig karwei: het graven van een kanaal door Holland op zijn smalst, dwars door de duinen. Polderwerkers worden van heinde en verre aangetrokken om het zware werk te verrichten. Ze bivakkeren onder primitieve omstandigheden in een speciaal voor hen ingericht dorpje. Tien jaar later wordt het Noordzeekanaal door koning Willem III geopend. Het kanaal heeft het dorp in tweeën gesplitst: Velsen-Noord en Velsen-Zuid.

De eerste spade in de Breesaap. Gefantaseerde tekening van de eerste spade in het zand door directeur Boelen op 8 maart 1865. Bron: beeldbank Noordhollands Archief.

Auteur: Eva van Dijk

Publicatiedatum: 17/06/2011