Watertoren Jacobus Pennweg in Hilversum

Wist u dat de eerste watertorens bedoeld waren om stoomlocomotieven van de spoor-en tramwegen van water te voorzien? De watertoren in Hilversum is in 1893 gebouwd en diende een ander doel: het leveren van drinkwater.

4 min

Honderden watertorens

Nederland telde aan het einde van de negentiende eeuw circa 260 watertorens. Vele zijn afgebroken, maar gelukkig zijn er toch nog 175 watertorens bewaard gebleven. Deze torens waren een stuk hoger dan de watertorens op de stations en vielen dan ook behoorlijk op in het vlakke Hollandse landschap. Minder dan een kwart daarvan is nog in gebruik.

Drinkwatertorens verrezen ook op industriële complexen en werden bovendien door ziekenhuizen en particulieren gebouwd als onderdeel van kleine drinkwatervoorzieningen op plaatsen waar nog geen leidingnet aanwezig was. Voorbeeld van een eigen watervoorziening mét watertoren zijn te vinden op de landgoederen Zonnestraal (Hilversum), Vogelenzang (Bennebroek) en Duin en Bosch (Castricum).

De ‘oude’ watertoren Hilversum aan de Jacobus Pennweg 16. Gebouwd in 1893. Ontwerp: Compagnie Générale des Conduites d’Eau (Luik) in opdracht van de Utrechtse waterleidingmaatschappij. Hoogte toren: 24,5m. Diameter: 10 m. Waterreservoir: 600 m3. In 2000 gerestaureerd. Rijksmonument. Beeld: Hans Lensink.

De ‘oude’ watertoren te Hilversum

In 1893 werd in opdracht van de N.V. Utrechtse Waterleiding Maatschappij een watertoren in neoromaanse trant aan de Jacobus Pennweg te Hilversum gebouwd. De Compagnie Générale des Conduites d’Eau te Luik was verantwoordelijk voor het ontwerp. Door de ligging van de toren op het hoogste punt van de Trompenberg kon hij relatief laag worden gehouden, namelijk 24,5 meter. De gemiddelde hoogte van een Nederlandse watertoren bedraagt zo’n 35 meter, maar kan oplopen tot ruim 60 meter.

De watertoren heeft een cilindervormige torenschacht die is opgetrokken in paarsrode baksteen. In de toren is een staalskelet geconstrueerd waarop het waterreservoir rust. Dit reservoir werd geconstrueerd door de firma F.A. Neuman te Eschweiler en heeft een diameter van 10 meter en een inhoud van 600 kubieke meter. De meeste watertorens hadden een inhoud van ongeveer 450 kubieke meter. Er werden er echter ook gebouwd met een inhoud van maar liefst 2500 kubieke meter.

Ingang oude watertoren te Hilversum. Beeld: Hans Lensink.

Zinken dak verloren

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was vanaf 1942 het hoofdkwartier van de Duitse Wehrmacht in het Hilversumse Dudok-raadhuis gevestigd. De Duitse troepen werden gelegerd in de villawijk Trompenberg, waar de watertoren deel van uitmaakt. In 1944 vond er een heftig bombardement door de geallieerden plaats. Hierbij raakte de watertoren beschadigd. Het achthoekige zinken tentdak ging hierbij verloren. In 2000 vond gelukkig een restauratie plaats, waarbij de watertoren in originele staat werd hersteld.

Hoewel de watertoren meer dan honderd jaar oud is, heeft hij nog steeds een functie. Als bij warm weer Hilversummers massaal hun tuin aan het sproeien zijn, regelt de watertoren dat er voldoende druk op de waterleiding staat. Sinds 20002 heeft de toren de status van rijksmonument.

Het Hilversumse ‘Kurhaus’

Dichtbij de watertoren lag het Kurhaus. Het Kurhaus en Pension Trompenberg, dat in 1904 werd omgedoopt tot Palace-hotel, waren beide initiatieven van Dr. Jacobus Penn. Hij richtte in 1875 de Naamloze Vennootschap Herstellingsoord de Trompenberg op. Deze onderneming kocht een stuk grond rond de Trompenberg van de toenmalige eigenaar Albertus Perk en stelde zich ten doel “het stichten van een Herstellingsoord, door het aanleggen van terreinen, de aanbouw en de bevordering van aanbouw van hygiënisch goed ingerigte logementen, pensions, villa’s en andere inrigtingen”.

Al was Hilversum met zijn zuivere lucht en schone water ongetwijfeld een gunstige plek om de gezondheid weer op peil te brengen en hebben idealistische motieven wellicht een rol gespeeld bij de oprichting van het Herstellingsoord, toch werden het Kurhaus en het Pension in werkelijkheid als commerciële hotels geëxploiteerd.

Het Kurhaus had vooral zomers veel gasten. Het grote gebouw lag in een grote tuin die omsloten werd door de Trompenbergerweg, de Dennenlaan (huidige Chrisitaan de Wettlaan) en de Jacobus Pennweg. Op het hoogste punt van de Kurhaustuin, het ‘topje’ van de Trompenberg, was een koepel gebouwd. Het vergezicht vanaf die plek bracht velen in lichte vervoering. Bezoekers hadden dan goed zicht op de tuinen van het Kurhaus. Bij helder weer was het zelfs mogelijk een glimp van de Zuiderzee op te vangen.

Afbraak

Hoewel het Kurhaus via de Tromplaan over een deftige oprijlaan beschikte, lag het officieel aan de Jacobus Pennweg 1. Heuvelopwaarts stond de Koepel met huisnummer 3 en aan de overzijde van de weg de uit 1893 daterende watertoren. De zijweg van de Jacobus Pennweg naar de Ceintuurbaan, die recht tegenover de koepel begon, heet sinds 1898 de Koepelweg.

Het Kurhaus werd in 1925 afgebroken. Het Palace-hotel is tot in de jaren zestig in bedrijf gebleven en werd daarna gesloopt om plaats te maken voor het grote wooncomplex ‘Palace Residence’.

Auteur: Margriet van Seumeren (red.) m.m.v. Lotte Veneman