Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Vrije mensen en vrije liefde met Johanna Kuiper

Domineesdochter, theologe en schrijfster van een kinderbijbel en andere kinderboeken. Op het eerste gezicht is Johanna Kuiper (1896-1956) naar de standaarden van de eerste helft van de 21ste eeuw een prototype voor de vrouw. Johanna heeft echter ook een heel andere kant. Ze is socialiste, feministe, voorvechtster van de vrije liefde en een bewust ongetrouwde moeder van twee kinderen van verschillende mannen. Maar daarnaast is ze, zeker niet in de laatste plaats, ook een verzetsheldin.

Tweede Wereldoorlog

Naar eigen zeggen zou ze nooit trouwen, maar in 1935 besluit ze om toch in het huwelijksbootje te stappen. Ze trouwt onder huwelijkse voorwaarden met de tien jaar jongere dominee Klaas Abe Schipper, maar blijft zichzelf onderhouden. Het domineesechtpaar woont in het minidorpje Etersheim. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt is Johanna (‘tante Hannie’ voor de onderduikers) de spil in een netwerk van onderduikadressen en helpt ze talloze Joden aan een schuilplaats. Een van die adressen is haar eigen pastorie.

In februari 1943 staan bijvoorbeeld twee jongens voor haar deur. Ze vragen naar Johanna. ‘”En, vertel eens, zijn jullie joden?” vroeg ze. “Ja mevrouw.” “Nee, dat bedoel ik niet. Échte joden! Dóen jullie er ook wat aan?” “Ja mevrouw”. “Prachtig, dan vieren we morgenavond kaballat sjabbat.” Toch blijkt de pastorie geen veilige schuilplaats en enkele dagen later moeten de jongens alweer vertrekken. Johanna zorgt voor een nieuw onderduikadres en blijft het contact onderhouden.

Vijf maanden later heeft Johanna nieuwe onderduikers in huis, maar ze worden verraden. De Gestapo pleegt een overval op de pastorie en Klaas kan er nog net voor zorgen dat vijf onderduikers via de kerk kunnen ontsnappen. Een van hen springt door een raam en verstopt zich in een sloot. De andere onderduikers worden opgepakt en afgevoerd, net als Klaas. Johanna is op dat moment niet thuis. Ze is op pad om valse persoonsbewijzen te halen, maar door de overval kan ze niet meer terug naar huis en is ze zelf vluchteling geworden.

Kerk van Etersheim met toren en naastgelegen pastorie. Beeld: Frans Debets.

Kinderbijbel

Johanna is aangewezen op een zwervend bestaan met haar jongste zoon Kristofer. Haar oudste zoon Willem is al ondergedoken om tewerkstelling in Duitsland te voorkomen. In de tijd dat Johanna door Nederland zwerft begint ze met het schrijven van ‘De Bijbel voor de Jeugd’. Het schrijven moet haar hoofd helder houden in tijden van chaos. Het schrijfproces geeft haar afleiding en ze kan er haar idealen en overtuigingen in kwijt.

De profeten belichamen in haar kinderbijbel bijvoorbeeld Johanna’s socialistische mentaliteit. Zij zagen in dat er iets drastisch moest worden veranderd in de samenleving. Er moest meer oog komen voor elkaar en armoede, terwijl mensen alleen bezig waren met zelfverrijking. Zelf zet Johanna zich al sinds jaar en dag in voor de minderbedeelden en is ze actief lid bij de SDAP. Voor de oorlog leert ze daar Floor Wibaut kennen. In hem en zijn vrouw vindt Johanna medestanders. Zij hebben dezelfde vrije opvattingen. Niet alleen over het socialisme, maar ook op het gebied van feminisme, huwelijk en seks. Met instemming van zijn vrouw krijgen Floor en Johanna verhouding.

De eerste druk van ‘De Bijbel voor de Jeugd’ verschijnt in 1948. Op dat moment is ze herenigd met haar man Klaas en woont ze weer Etersheim. Beiden hebben de oorlog overleefd, maar Klaas overlijdt een jaar na het verschijnen van de kinderbijbel aan een beroerte. Johanna verhuist naar Amsterdam en begint met werken op een doopsgezinde zondagschool. Haar kinderbijbel is een succes en een hele naoorlogse generatie groeit ermee op. Uiteindelijk overlijdt ze in 1956, tijdens een reis naar Java. Ze had een onconventioneel leven geleid. Haar schoonzus vat het kort samen: ‘Johanna, dat was me een portret’.

Johanna Kuiper

Johanna Kuiper. Foto door onbekende fotograaf, 1939.

Tekst: Lars van der Kooij

Bronnen

Publicatiedatum: 08/02/2017

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.