Verhalen

Stoomtrams gingen waar de trein niet kon komen

Als spoorlijnen in de negentiende eeuw hun intrede doen in Nederland, kunnen nog niet alle streken direct ontsloten worden. Om het platteland met de steden te verbinden, wordt voor een goedkopere optie gekozen: de tramweg. Over de tramweg rijden stoomtrams, licht uitgevoerde versies van stoomtreinen die uiterst geschikt zijn voor korte afstanden. De kleine, stapvoets rijdende trammetjes groeien al snel uit tot een vertrouwd gezicht in veel Noord-Hollandse dorpen en steden.

7 min

Een reis langs juwelen van prenten uit Noord-Holland

Het Noord-Hollands Archief (NHA) is de schatkamer van de provincie Noord-Holland. Het archief herbergt een schat aan historische prenten en foto’s, dus het werd hoog tijd om daar een keuze uit te maken. Dat leverde zowel een tentoonstelling als een boek op.

9 min

Historisch landgoed Ter Coulster in Heiloo

Ter Coulster in Heiloo is het enige historische landgoed boven het Noordzeekanaal dat nog particulier eigendom is. In het bos mag je vrij wandelen, maar niet iedereen weet dat er bijna vier eeuwen lang een kasteel en in de negentiende eeuw een landhuis heeft gestaan.

10 min

Molen De Bonte Hen

Molen De Bonte Hen is een iconisch onderdeel van de Zaanse Schans in Zaandam. De karakteristieke oliemolen vertelt het verhaal van eeuwen industriële bedrijvigheid aan de oevers van de Zaan. Oorspronkelijk gebouwd in de zeventiende eeuw, onderging de molen verval, restauratie en wederopbouw. Tegenwoordig draait hij weer en produceert hij lijnolie op traditionele wijze.

5 min

Egyptologie: de Nederlandse fascinatie voor het oude Egypte

Nederlanders zijn al eeuwenlang gefascineerd door het oude Egypte. De indrukwekkende piramides, mysterieuze koningsgraven en het raadselachtige hiërogliefenschrift spraken ook vroeger al erg tot de verbeelding. In de zeventiende en achttiende eeuw verzamelden liefhebbers daarom beeldjes en artefacten voor hun rariteitenkabinetten. Vanaf de negentiende eeuw kreeg die belangstelling een steeds serieuzer karakter en kwam de egyptologie op om de oude cultuur op een wetenschappelijk manier te bestuderen.

6 min

‘Theater van de lach’ overleefde oorlog niet

‘Theater van de lach’ was een joods theater dat de oorlog niet zou overleven. En homo’s waren in de achttiende eeuw hun leven niet zeker. Het zijn maar twee onderwerpen uit het gevarieerde jubileum-jaarboek van Genootschap Amstelodamum, dat 125 jaar bestaat.

7 min

Platte Thijs: de Robin Hood van de Purmer

In de Purmer woonde enkele eeuwen geleden een woeste struikrover, die opvallend genoeg meer bewonderd dan gevreesd werd: Platte Thijs. Thijs was namelijk een rover met een duivelse sluwheid maar het hart op de juiste plaats. Hij stal van de rijken en gaf aan de armen, als een ware Robin Hood.

6 min

Andreas van Braam Houckgeest: wereldburger avant la lettre

Andreas van Braam (1739–1801) was een VOC-man, maar geen gewone handelaar. Hij reisde naar China en de Verenigde Staten, leerde talen, respecteerde rituelen en begreep dat echte uitwisseling begint bij gelijkwaardigheid. Van Braam verbond Oost en West, niet door te overheersen, maar door te luisteren en te leren. Hij zag mensen, niet markten. Vandaag zouden we hem een echte wereldreiziger én een vroeg voorbeeld van culturele sensitiviteit noemen.

6 min

Molen De Bleeke Dood

In het zuiden van Zaandijk staat een molen met een wel heel lugubere naam: ‘De Bleeke Dood’ of ‘De Dood’. Tegenover deze molen stond eeuwenlang, in het uiterste noorden, watermolen ‘Het Leven’. De Zaandijkers woonden en leefden dus letterlijk tussen ‘het leven en de dood’ in. Bakkers uit het dorp waren tot aan de negentiende eeuw verplicht om hun tarwe tot meel te laten malen in de korenmolen. Door concurrentie, brand en andere omstandigheden raakte de molen in verval. Gelukkig werd De Bleeke Dood in 1950 aangekocht door Vereniging de Zaansche Molen, die hem liet restaureren en weer geheel bedrijfsvaardig maakte.

7 min

Onderstel kanon onthult sporen van scheepsramp

Op het strand van Texel spoelen geregeld bijzondere vondsten aan. Zo werd in de eerste dagen van 2024 bij Paal 11 een groot stuk hout met een wel heel opvallende vorm ontdekt. Aan één zijde van het hout waren duidelijk uitgesneden trappen zichtbaar, die uitnodigden tot verder onderzoek. Het bleek te gaan om een gedeelte van een ‘rolpaard’: een houten onderstel van een scheepskanon. Wat was er met het schip gebeurd waar dit rolpaard ooit bij hoorde?

6 min

Zwarte magie in Waterland

Aan het eind van de negentiende eeuw deed de arts Cornelis Bakker (1863-1933) veldwerk in Broek in Waterland en omgeving. Hij was niet alleen arts, maar ook verzamelaar van volksverhalen. Terwijl hij zijn patiënten bezocht, luisterde hij aandachtig naar wat ze te vertellen hadden. Zo nu en dan kwamen er bijzondere anekdotes voorbij over heksen, tovenaars en magie. Zoals over Herk Ooievaar, een mysterieuze boer uit Berkhout, en de voorspellende gaven van ‘toverkol’ Grietje Holleman uit Broek in Waterland.

6 min

Een kanarie uit de Gierstraat

Aan de Gierstraat 35 in Haarlem hebben archeologen een laatmiddeleeuwse kelder en beerput gevonden. De resten van zeventiende-eeuwse tegeltableaus en luxe serviesgoed laten zien dat de vroegere bewoners welvarend waren. Maar wat doet die keramieken kanarie daartussen?

5 min

Nieuwe ’museale experience’ bekroont Amsterdam 750

‘Amsterdam in Motion’, een nieuwe ‘museale experience’, is een aardige en speelse manier om iets over de geschiedenis van Amsterdam te weten te komen.

4 min

Het reuzenschip en de stompe torens van de Zuiderzee

Er zijn verhalen die zo wonderlijk zijn dat niemand ze echt gelooft, maar die toch eeuwenlang worden doorverteld. Een van die verhalen is dat van het schip van Ternuten, beter bekend als ‘De Almacht’. Een schip zó onvoorstelbaar groot, dat het de grenzen van de zee, de logica en de fantasie tartte. Het verhaal werd in 1940 opgetekend door de Groningse volkskundige Kornelis ter Laan (1871-1963), maar zijn wortels reiken veel verder dan het kleine Nederland.

5 min

Van graan tot meel in de Larense molen

Waar de molen van Laren vroeger eenzaam tussen de wuivende korenvelden stond, is hij inmiddels aan alle kanten ingebouwd door woonwijken. Maar draaien kan hij nog steeds en dankzij een aantal restauraties is de 300 jaar oude molen niet meer uit het dorpsgezicht weg te denken. Tijdens de jaarlijkse Sint Jansprocessie door Laren kijkt de Sint Jansvlag nog altijd vanaf de hoogste wiektop over het dorp uit.

7 min

Dronecamera’s onderzoeken eerste veenterpen Waterland

Om veenterpen van de eerste mensen die Waterland introkken te kunnen beschermen, laten de archeologen van de provincie Noord-Holland met drones en camera’s onderzoeken hoe ze erbij liggen.

6 min

Truydeman en zijn wijf: de barmhartige bakker van Hoorn

Wie door de oude straten van Hoorn wandelt, ziet aan de Grote Oost 114 een opvallende gevelsteen zitten. Er staan twee figuren op afgebeeld, die een brood aan een arme jongen geven. Weinig mensen weten nog wie zij zijn, maar eeuwen geleden kende elke inwoner van Hoorn hun naam: Truydeman en zijn vrouw. Het verhaal van het goedgeefse echtpaar groeide in de loop der tijd uit tot een sage vol morele lessen.

4 min

Wonen in Plan Zuid

Het boek ‘Bouwen en leven op plan Zuid’ gaat welbeschouwd over één in Amsterdamse Schoolstijl gebouwd woonblok aan de Amsterdamse Amsteldijk, maar het laat zich ook lezen als een geschiedenis van de Rivierenbuurt.

7 min

Geknipt! Papierknipkunst uit Holland

Als je het over papier knippen hebt, denken velen van ons terug aan de kleutertijd. Waar een gevouwen papiertje met wat knipjes een sneeuwvlok kon worden. Maar wat veel mensen niet weten is dat je vroeger je brood kon verdienen met papierknipwerk. In de 17de en 18de eeuw was dit zelfs een vooraanstaande bezigheid in hoge kringen. De papieren kunstwerkjes waren verzamelobjecten en de onderwerpen liepen uiteen van familiewapens, Bijbelse voorstellingen, gezegdes tot echtelijke ruzies. Door het fragiele materiaal zijn van de duizenden kunstwerken slechts enkelen overgebleven. Tijd om een aantal Hollandse knippers en hun fijne werk uit de vergetelheid te halen.

7 min

De 5 rampzaligste dierplagen uit het verleden

Waar mensen leven, gedijt ongedierte. Dieren die van ons afhankelijk zijn, maar die wij met hand en tand proberen te bestrijden. Zo voert de mens met sommige kruipertjes al eeuwenlang een gevecht, dat vooral in de grote stad tot felle botsingen komt. Van muggen tot paalworm, wij hebben de vijf rampzaligste dierplagen uit het verleden voor je op een rijtje gezet.

6 min

Het Zeeveulen van Volendam

Wie Volendam zegt, denkt al snel aan vissers, klederdracht en de palingsound. Maar achter het huidige dorp schuilt een mysterieuze sage die eeuwen teruggaat. Het wapen van Volendam – een veulen met een vis onder zijn voorbeen – vertelt niet zomaar een volksverhaal, maar een legende die bepalend is voor het karakter van het dorp. Hoe komt een paardje uit de golven terecht in het wapen van dit vissersdorp?

5 min