3 min

Geschiedenis

De polder Wormer, Jisp en Neck werd in 1630 bedijkt als bescherming tegen de Schermerboezem die rond die tijd zwaar belast werd door de droogmaking van de Schermer en andere kleine droogmakerijen. Vanouds gebeurde de bemaling door vier windmolens, waarvan twee schepradmolens en twee vijzelmolens. Eén van de molens was de ‘Poelmolen’ die naast de ‘Poelsluis’ stond. Op de plaats van de Poelmolen werd in 1878 het stoomgemaal ‘Ceres’ gesticht, gebouwd naar het ontwerp van bureau Vredenduin, aannemer en timmerman in Zaandijk, die eerder al het gemaal van de polder Assendelft had gebouwd.

De verschillen tussen dit gemaal en de ontwerpen van W.C. & K. de Wit springen in het oog: geen strakke geleding van de gevels met behulp van traveeën en geen evenwichtige verdeling van vensters en deuren.

Het gemaal bezat een opvallend hoge schoorsteen. Op de bouwtekeningen zijn zware fundamenten ingetekend die een hoogte van minstens 25 meter doen vermoeden. De schoorsteen werd in 1919, tijdens de ontstoming, gesloopt. Het gemaal werd geëlektrificeerd. Dankzij het feit dat de kolenloods na de ontstoming een nieuwe bestemming kreeg is deze in vrijwel de authentieke verschijningsvorm bewaard gebleven. Als zodanig geeft het gemaal een goede indruk van een oorspronkelijk stoombemalingscomplex met machinegebouw, kolenloods en machinistenwoning.

Gemaal ‘Ceres’ in Wormer. Bron: Provincie Noord-Holland.

Machinegebouw

In de voorgevel van het machinebouw is de oorspronkelijke deuropening nog te zien met geel bakstenen stijlen en strekse boog. De metalen deur die toegang geeft tot de traforuimte is niet origineel. In het midden van de gevel is boven de plint een natuurstenen gedenksteen ingemetseld met de tekst: ‘De eerste steen aan dit gebouw/ is gelegd den 2den mei 1878, door / H. Stant / oud 78 jaar / 1ste dijkgraaf van het Heemraadschap / Wormer, Jisp, en Nek.’

Interieur

Het interieur bestaat uit drie langwerpige, evenwijdige ruimtes. Links is het voormalige ketelhuis dat na de ontstoming gedeeltelijk dienst deed als berging en ten dele tot vergaderzaal van het polderbestuur werd omgebouwd. Ook is het als administratiekantoor in gebruik geweest.
In het midden van het gebouw bevindt zich de machineruimte waar voorin de traforuimte is ingebouwd. Daarachter bevindt zich de huidige machineruimte.
De opvoerruimte is tegenwoordig nog grotendeels in de oorspronkelijke staat. De vijzel is overdekt met houten vlonders met luiken. Achterin de vijzelruimte staan twee authentieke houten kasten voor de berging van gereedschappen.

Kolenloods en machinistenwoning

De kolenloods bevindt zich ten noorden van het machinegebouw. De loods is uit gepotdekselde, geteerde staande houten deken opgetrokken. De voorgevel bevat een eenvoudig dubbele houten deur. Het gevelvlak van de puntgevel is ten opzichte van de gevelwand iets naar voren geplaatst. De beide zijgevels zijn voorzien van een niet-oorspronkelijk venster.
De machinistenwoning (tevens sluiswachterswoning van de Poelsluis) ligt ten noorden van de kolenloods.

Waarde

Het complex is architectuurhistorisch van betekenis als goed voorbeeld van een poldergemaal van zijn type, gebouwd in 1878. De kolenloods is een kenmerkend en zeldzaam geworden voorbeeld van zijn bouwtype.

Cultuurhistorisch is de combinatie van gemaal en waterlopen samen met de kolenloods en naastliggende Poelsluis van belang als voorbeeld van een in aanleg gaaf en zeldzaam geworden element uit de geschiedenis van de waterhuishouding in Noord-Holland, in het bijzonder als voorbeeld van het functioneren van stoombemaling, zoals deze vooral na 1870 tot ontwikkeling kwam.
De combinatie van gemaal, kolenloods, machinistenwoning en sluis met ophaalbrug is door situering en onderlinge relatie van de elementen van ruimtelijk-stedenbouwkundige betekenis.

In het interieur komt met name voor bescherming in aanmerking de voor dit bouwtype kenmerkende situering van de geklonken vijzel en de houten overkapping, alsmede de kamwielen met azijnhouten tanden.

Adres: Veerdijk 108, Wormer

Publicatiedatum: 09/03/2012