Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De sluis op het Oorgat in Edam

Het complex (met sluiswachterswoning, schuurtje en wachthuisje) is gebouwd in 1828 als schutsluis van in de zeedijk tussen de Zuiderzee en het Oorgat. Het is nog steeds in gebruik. De ‘Zeesluis’ verving de ‘Sassluis’, die eind zeventiende of begin achttiende eeuw in de havenmonding van Edam gebouwd was. Hoewel de sluis sinds de afsluiting van de Zuiderzee geen zeewerende functie meer vervult, is het karakter van deze eens imposante zeesluis ongewijzigd.

Geschiedenis

Bij Edam was de laatste open verbinding van de boezem met de zee en door de getijdenwerking stroomde veel zeewater in de boezem, wat niet alleen tot een te hoge waterstand leidde, maar ook tot brak water. Vandaar dat het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen uitwateringssluizen in Edam bouwde: de Oostersluis en de Damsluis. De bouw hiervan zou naar men aannam de stromingen in de haven van Edam echter ongunstig beïnvloeden, waardoor de haven zou verzanden en de welvaart van de stad zou instorten. Meermalen werden de sluisdeuren vernield en even vaak weer hersteld.

Met de aanleg van de ‘Sas’ probeerde men de stromingen al vóór de haven te keren waardoor deze niet zou verzanden. Bovendien konden in de sluis schepen geschut worden.

De bouw van de Zeesluis werd noodzakelijk na het verval van de ‘Sas’. Ook was vervanging in de lijn van verbetering in de infrastructuur die koning Willen I nastreefde, zodat de economie een impuls zou krijgen. Die aspiraties zijn terug te zien in de voor die tijd grote afmetingen van de sluis.

De sluis bij het Oorgat in Edam. Bron: Provincie Noord-Holland.

Bijzonderheden

In de zuidelijke deurkas van de ebdeur van het buitensluishoofd is een hardstenen gedenksteen aangebracht met het wapen van het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen. De tekst op de steen luidt:
‘Gegrondvest en gebouwt / in de jaren 1828-1829 / dijkgraaf E.C.W. Duyvestein / hoogheemraden H. van V … / T. Waalmeester en W. Smit / jhr. mr. D. van Foreest / secr. en rentmeester M.S. Delange / de eerste steen gelegd door / P.D.J. Duyvestein oud 12 jaren / en H.G.C. van Vladeracker oud 8 jaren / bouwmeesteren C.W.M. Kleyn aangevangen / en de leeuw volbragt.’

Wachthuisje en de sluiswachterswoning

Het wachthuisje bevindt zich op de noordelijke wand van het buitensluishoofd en is van recente datum en daarom niet monumentaal. De sluiswachterswoning bevindt zich ten noorden van de sluis.

Waarde

Het complex is van architectuurhistorische betekenis als vrijwel gaaf en zeldzaam geworden voorbeeld van een zeeschutsluis van het dubbelkerend type met stormdeuren en bijbehorende sluiswachterswoning uit omstreeks 1828. Ook de hoofdvorm, detaillering en het materiaalgebruik geven de waarde.

Cultuurhistorisch is het complex van sluis en woning van waarde als belangrijk element uit de geschiedenis van de waterhuishouding in Noord-Holland, in het bijzonder als voorbeeld van een grote en belangrijke zeeschutsluis uit het begin van de negentiende eeuw, die de Zuiderzee met de haven van Edam verbond en als voorbeeld van de ambitieuze waterstaatkundige projecten zoals gestimuleerd door Koning Willem I.

De gedenksteen is van cultuurhistorisch belang als gaaf bewaard gebleven gedenksteen ter herinnering aan de bouw van de sluis. Ook heeft het vanwege de kwaliteit van de uitvoering kunstwaarde.

Het complex is vanwege de liggin en de hoofdvorm zowel historisch-stedebouwkundig van grote waarde als ruimtelijk-landschappelijk.

Publicatiedatum: 06/03/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.