5 min

Het bruine café op de hoek van de Prinsengracht en Brouwersgracht is een begrip in de buurt. Oude en nieuwe buurtbewoners komen dagelijks langs voor kopje koffie of een koud biertje, toeristen weten de kroeg te vinden vanwege de vermaarde appeltaart. In het café wordt geen muziek gedraaid, maar de tafels zijn er altijd schoon en aan de wand is een grote verzameling Hollandse parafernalia te bewonderen: Delftsblauwe bordjes, een slingeruurwerk, tekeningen van de Amsterdamse grachten en zelfs een voetbalshirt met de naam van het café erop gedrukt.

Maar de echte blikvangers zijn toch wel de antieke kachel en de beschilderde porseleinen biertap op de bar. ‘Als Adam Amstelbier had bezeten, had hij niet in Eva d’r appel gebeten’, staat op een balk geschreven. Wie zal het zeggen. Het gezellige Papeneiland staat tegenwoordig bekend als een van de oudste cafés van Amsterdam. En een van de laatste authentieke bruine kroegen, want dit typisch Amsterdamse cafétype verdwijnt de laatste jaren in rap tempo, onder invloed van vergrijzing en veranderende smaak.

Café ’t Papeneiland op de hoek van de Prinsengracht en Brouwersgracht. Foto: Sarah Remmerts de Vries.

Geheime tunnel naar schuilkerk

Gelukkig heeft ‘t Papeneiland al ruimschoots bewezen de tand des tijds te kunnen doorstaan. Het pand stamt uit 1642 en is dus al bijna vierhonderd jaar oud, zo is op een jaartalsteen te lezen. Het is gebouwd door Egbert Gerritsz Daelder, die aan de overkant van de gracht woonde. Terwijl de rest van de Prinsengracht al bebouwd was, keek hij uit op het lege hoekperceel. Dat zal hem een doorn in het oog zijn geweest. Hij moest eens weten dat ‘zijn’ pandje ooit een van de meest gefotografeerde hoeken van Amsterdam zou worden.

In de zeventiende eeuw was deze plek dankzij de in 1618 aangelegde Eenhoornsluis en de nabijheid van de Noordermarkt een levendig stukje Amsterdam. Ook woonden er destijds veel katholieken aan het begin van de Prinsengracht. Aan de overkant, op nummer 7, bevond zich zelfs een rooms-katholieke schuilkerk: De Posthoorn. Na de Alteratie (1578), waarbij Amsterdam de kant van de protestanten koos, was het namelijk voor katholieke burgers verboden om in het openbaar hun godsdienst uit de oefenen. Daarom hield men diensten in woonhuizen en schuilkerken. Café ‘t Papeneiland was met een tunnel verbonden met de schuilkerk. De ingang van de tunnel bevindt zich nog altijd in de kelder van het café.

Interieur van het café, met op de balk bovenaan de leus ‘Alle dagen dronken is ook een geregeld leven’. Foto: Sarah Remmerts de Vries.

Nostalgisch huiskamercafé

Hoewel er waarschijnlijk al vanaf 1642 een herberg in het pand zat, kunnen we pas vanaf 1896 echt van een kroeg spreken. In dat jaar begint biertapster Witmond in het onderste deel van het pand café De Blauwe Druif, een huiskamercafé als opvolger van de traditionele herberg. Omdat er in de negentiende eeuw een strenger vergunningsstelsel ontstond, nam het aantal herbergen sterk af. De bruine kroegen vingen dit gat op en gingen een centrale rol innemen in ‘hun’ buurten, waar ze een verlenging van de eigen woonkamer werden – soms tot grote spijt van moeder de vrouw die thuis op haar man zat te wachten.

De antieke kachel en oer-Hollandse ‘pronkwand’. Foto: Sarah Remmerts de Vries.

Ruim twintig jaar later, in 1918, werd Vereniging Hendrik de Keyser eigenaar van het gebouw. De vereniging voerde in 1929 een eerste restauratie uit. In de jaren vijftig volgde een tweede ronde, waarbij ook de negentiende-eeuwse tuitgevels werden afgebroken en vervangen door trapgevels, die het pand oorspronkelijk moest hebben gehad. Dit vermoeden werd bevestigd door een tekening van Jacob Cats, die in 1785 de Noorderkerk met de hoek van café ‘t Papeneiland had vastgelegd. Op de tekening zijn duidelijk aan beide zijden trapgevels te zien. Rond deze tijd veranderde De Blauwe Druif zijn naam in ‘Papeneiland’, vernoemd naar de katholieke enclave uit de zeventiende eeuw.

Jacob Cats, Gezicht van de Brouwersgracht op het Papeneilandje, 1785. Rechts zijn de trapgevels van café ’t Papeneiland te zien. Collectie Amsterdam Museum.

Appeltaart voor Clinton

Na de restauratie werd het café achtereenvolgens geëxploiteerd door M. Oud (‘Tante Marie’), Tiel Netel sr. en Tiel Netel jr., die van jongs af aan in het café opgroeide. In 2016 vierde de familie Netel dat het café al vijftig jaar in hun handen was, met een groot feest bij ‘t Papeneiland. Netel runt het café nog altijd met veel plezier. Het drukker worden van de stad is voor hem geen probleem, dat vindt hij alleen maar goed voor de zaken. Zijn hoogtepunt van het jaar? De Canal Parade, onderdeel van de Gay Pride, waarop je vanaf het terras van Papeneiland een prachtig uitzicht hebt.

Een ander hoogtepunt van de afgelopen jaren was toch wel het bezoek van Bill Clinton. De voormalige president van de Verenigde Staten liep in mei 2011 onaangekondigd het café binnen, waar hij een kop koffie en een stuk appeltaart nuttigde. Hij kwam net uit Friesland, waar hij eerder een lezing had gehouden. Hoewel het bezoekje nogal onrustig verliep door enthousiaste gasten die hem de hand wilden schudden, viel de appeltaart zodanig in de smaak dat hij een beveiliger een hele taart voor hem liet regelen. Tiel Netel, die de taarten zelf bakt, vond dat uiteraard geen enkel probleem. Op zijn rustige hotelkamer zal Clinton vast nog meer van zijn taart hebben genoten.

Vanaf het terras heb je uitzicht op de Eenhoornsluis. Foto: Sarah Remmerts de Vries.

Op 5 oktober 2024 is het weer zover: de Dag van de Bruine Kroeg. Op deze dag staat het bezoek aan een traditionele kroeg voorop. Daar kun je de ouderwets gezellige sfeer proeven en genieten van een drankje en een borrelhap. Als er ook nog iets leuks wordt georganiseerd, is dat mooi meegenomen. Kom je ook een drankje doen?

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• Geschiedenis van Café ’t Papeneiland.
• ‘Bill Clinton gaat even koffie drinken in Amsterdamse kroeg’, De Volkskrant (29 mei 2011).
• Jesse Beentjes, ‘Familie Netel al 50 jaar eigenaar Café ’t Papeneiland: ‘Iedereen is welkom hier’’, Het Parool (30 juli 2016).
• Dag van de Bruine Kroeg.

Publicatiedatum: 30/09/2024