Archeologisch minimuseum De Waterwolf in Etersheim

In de Etersheimer Braakpolder staat een bijzonder museum. Hier wordt met archeologische vondsten en verrassende tentoonstellingen het verhaal verteld van het verdronken dorp Etersheim, de strijd tegen de zee en de vorming van het landschap. Op vrijdag 18 juni opent Minimuseum De Waterwolf voor het eerst haar deuren. De redactie van Oneindig Noord-Holland sprak voor de opening met Jetty Voermans, Secretaris van de Stichting Etersheimerbraak, projectleider en één van de initiatiefnemers.

5 min

Archeologische vondsten uit de omgeving

Noord-Holland heeft er een archeologisch minimuseum bij. Vlakbij het laagste punt van Noord-Holland, bij Etersheim, kan vanaf nu iedereen archeologisch minimuseum De Waterwolf bezoeken. Het museum laat archeologische vondsten zien die zijn gevonden bij de werken aan de Markermeerdijk. Deze eeuwenoude dijk tussen Amsterdam en Hoorn moet worden versterkt om het hoofd te bieden aan klimaatverandering.

Voorafgaand aan de dijkversterking is archeologisch onderzoek gedaan langs een gedeelte van de Markermeerdijk. Vlakbij de dijk zijn bijzondere archeologische vondsten aangetroffen die een bijdrage hebben geleverd aan het reconstrueren van de geschiedenis van het dorp. Er vinden nu nog steeds opgravingen rond de dijk plaats. Recente vondsten worden, als ze niet al te groot zijn, getoond in het nieuwe minimuseum.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Het minimuseum werkt nauw samen met Huis van Hilde, het provinciaal archief en archeologische depots. Vondsten worden eerst naar het archeologisch depot gebracht. Hier worden ze geanalyseerd, schoongemaakt, geregistreerd en beschreven. Daarna wordt er een selectie gemaakt die in het minimuseum wordt getoond.

Thematische tentoonstelling

De archeologen van de Alliantie Markermeerdijken, onder leiding van Jan-Wilem Oudhof, hebben de vaste tentoonstelling samengesteld. De tentoonstelling is onderverdeeld in vier thema’s: Dagelijks leven, 80-jarige oorlog, Vrije tijd en Kerkvondsten.

In het minimuseum kom je allerlei archeologische vondsten tegen, van alledaagse dingen als een schoen, een kruik en bouwmaterialen tot bijzondere objecten als munten. Ook zijn er zeventiende-eeuwse objecten uit de 80-jarige oorlog te zien. De oudste vondsten zijn scherven Rijnlands aardewerk uit de twaalfde eeuw.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Plattegrond van het minimuseum

De lage voorruimte gaat over het verdronken dorp Etersheim uit de vroege Middeleeuwen. In de tentoonstelling worden de diverse voorwerpen getoond op een educatieve manier. Bij elk object is een scherm met een joystick of touchscreen, waarmee de bezoeker het voorwerp digitaal kan ‘opbouwen’. Zo kan bijvoorbeeld een schoenzool worden opgebouwd tot een schoen.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Het hoge achtergedeelte stelt een opgravingssite voor. Hier kun je ook zelf ‘de bodem ingaan’, tot zo’n 1000 jaar terug in de tijd. De objecten zijn in de opgravingswand gezet en kunnen ‘aangeboord’ worden met een joystick. Hierbij zijn de aardlagen weergegeven: met de oudste objecten onderaan en de meest recente objecten (zoals een vergiet uit de jaren 1950) bovenaan. In de vitrines bij het raam zullen wisseltentoonstellingen te zien zijn, afhankelijk van de vondsten.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Als je buitenom een trap opgaat kom je in een kleine ruimte die op zeeniveau ligt. De vloer is blauw en de ruimte heeft twee glazen wanden met een prachtig uitzicht op de Etersheimerpolder en het laagste punt van Noord-Holland. Op de wand van de tussenruimte worden foto’s geprojecteerd hoe het landschap is ontstaan. Het thema hierbij is ‘droge voeten’. Want hoe hebben de Noord-Hollanders door de eeuwen heen in dit landschap droge voeten gekregen en gehouden?

In het midden staat een grote tafel. In de toekomst zal hier een ‘game’ ofwel educatief programma worden gegeven waarbij de bezoeker leert over de grote overstromingen. Met dit spel kun je kijken hoeveel jij en anderen weten over zee, dijken en polders. Deze ruimte wordt verhuurd als vergaderruimte en voor educatieve doeleinden.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Leven met het water

Door de eeuwen heen hebben de Noord-Hollanders gevochten met de zee. Het was vaak een strijd op leven en dood. Bij elke dijkdoorbraak kwamen er mensen om en ging er kostbaar land verloren. Ook het oude dorp Etersheim verdween uiteindelijk in de golven. Maar de bewoners legden telkens weer nieuwe, betere dijken aan. Zo wisten ze uiteindelijk de waterwolf te bedwingen.

De huidige Markermeerdijk zag er niet altijd zo uit zoals nu. De dijk werd soms verhoogd, dan weer verlegd omdat het water van de Zuiderzee een deel had verzwakt of weggeslagen. Het oorspronkelijke dorp Etersheim werd waarschijnlijk rond de vijftiende eeuw verzwolgen door het water van de toenmalige Zuiderzee. Aan de dijk lees je de geschiedenis en cultuurhistorie af van dit deel van Noord-Holland. De provincie heeft de Markermeerdijk aangemerkt als provinciaal monument. Met de huidige dijkversterking gaat dit ‘levende’ monument een nieuwe fase van herinrichting in.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Goudschat en sarcofaag

In het museum kom je ook meer te weten over de legendarische goudschat van Etersheim en de sarcofaag die in 2009 voor de kust werd opgedoken.

Eerder werd in het Markermeer vlakbij het huidige dorp Etersheim een stenen sarcofaag gevonden uit de Middeleeuwen. Duikers en archeologen brachten de kist en de prachtig versierde deksel boven water. Je kunt deze sarcofaag zien in de vaste tentoonstelling van Archeologiemuseum Huis van Hilde.

Archeologisch minimuseum De Waterwolf. Foto: Gerke van de Hoef.

Culturele activiteiten in Etersheim

Je vindt in Etersheim ook een bezoekerscentrum en museummolen De Breek. Het is de perfecte start voor een wandel- of fietstocht over de Markermeerdijk waarbij je de werkzaamheden aan de dijk met eigen ogen kunt zien.

Het minimuseum is gratis toegankelijk. Er mogen vijf mensen naar binnen, waarbij ze een token aan de deur moeten meenemen. Het beheer van het museum is in handen van het bezoekerscentrum. Er zijn verschillende arrangementen, waaronder een audiotour die leidt langs de molen, het minimuseum en het Schooltje van Dik Trom.

Het minimuseum komt voort uit de samenwerking tussen Stichting Etersheimerbraak, Alliantie IJsselmeerdijken, gemeente Edam-Volendam en de provincie Noord-Holland. Kijk voor meer informatie op de websites van Nationale Archeologie Dagen, Ode aan het Landschap, Stichting Etersheimerbraak en Minimuseum Museum De Waterwolf

Tekst samengesteld: Judith van Amelsvoort, met dank aan Jetty Voermans, Secretaris Stichting Etersheimerbraak.

Publicatiedatum: 18/06/2021