Villa op de heide

Waar nu het Hilversumse Media Park ligt, lag ooit de Spijkerpolder. De naam Spijkerpolder werd al op 5 juli 1873 genoemd in een artikel van Dr. J. van Hengel in De Gooi en Eemlander. Het gebied was heidegrond, dat de boeren de bijnaam ‘Spijkerpolder’ gaven, omdat zelfs de heide er nauwelijks wilde groeien. De bodem was voor zover bekend nooit bebouwd geweest. Boven de Spijkerpolder lag Astmacentrum Heideheuvel, waar tegenwoordig een conferentiecentrum en mediaopleidingen gevestigd zijn.

In 1906 gaf Emil Luden, een zakenman uit Amsterdam die met zijn jonge gezin in Bussum woonde, opdracht aan architect Abraham Salm om een huis te ontwerpen in de Spijkerpolder. Luden had een stuk grond gekocht aan de Witte Kruislaan 8, op de grens van de gemeente Hilversum. Het wooncomplex dat Salm voor Luden bouwde, bestond uit het grote woonhuis (Villa Spijkerpolder) en een in 1910 gebouwde koetsierswoning en een koetshuis, met twee prachtige palen naast de oprijlaan. Tegenwoordig is de villa in gebruik als woongenootschap van Sherpa en sinds 2010 heeft het gebouw de status van gemeentelijk monument.

Gemeenlandshuis wordt Omroepkwartier

Luden, die in 1913 voorzitter van de vereniging van Erfgooiers geworden was, liet in 1917 op loopafstand van zijn nieuwe huis een gebouw voor de vereniging bouwen: het Gemeenlandshuis. De Erfgooiers gebruikten al eeuwen de gronden in het Gooi. Deze gebruiksrechten gingen van vader op zoon. In de negentiende eeuw ontstond een meningsverschil over wie de eigenaar van de grond was. De Erfgooiers dachten dat zij rechten hadden op de gronden, maar de Staat dacht daar anders over. Vervolgens is overeengekomen dat de gronden in het Gooi werden verdeeld tussen de Erfgooiers en de Staat. In 1912 werd bij wet de nieuwe Vereniging Stad en Lande van Gooiland in het leven geroepen, om de erfgooiersgronden te beheren.

Het nieuwe Gemeenlandshuis werd hun bestuursgebouw, waar de Erfgooiers konden samenkomen en vergaderen. Het karakteristieke gebouw, dat ontworpen was door architect K.P.C. de Bazel, moest echter in 1968 wijken voor de bouw van het nieuwe Omroepkwartier (het huidige Media Park). Op de oude plek van het Gemeenlandshuis ligt nu het Joop van den Endeplein en studio 23 van Omroep Max. Aan het Joop van den Endeplein 9 is anno 2021 de ingang van het Decorcentrum gevestigd, met daarin het hoofdkantoor van Omroep Max.

Beginjaren van de televisie

Hoewel de omroepen zich tegenwoordig in Hilversum concentreren, staat de wieg van de Nederlandse televisie in het nabijgelegen Bussum. Studio Irene was de eerste televisiestudio van de Nederlandse Televisie Stichting (NTS), die wegens ruimtegebrek uitweek naar het Gooise villadorp. De studio was gevestigd in de voormalige Nederlands Hervormde Kerk aan de Kapelstraat, op de hoek van de Kerkstraat. De naam ‘Irene’ dankt zij aan een textiel- en manufacturenhandel, die in het gebouw gevestigd was voordat Philips Eindhoven het huurde. Begin 1951 werd het pand door Philips ingericht als televisiestudio. De NTS mocht er als zendgemachtigde gebruik van maken. De kerktoren werd verhoogd met 6 meter om er straalzenders in te kunnen plaatsen, die nodig waren voor de verbinding met de zender Lopik. Met een vloeroppervlak van ongeveer 100 vierkante meter was de studioruimte nog zeer beperkt.

Vanuit Studio Irene werd op 2 oktober 1951 om 20.15 uur het allereerste landelijke televisieprogramma uitgezonden. Na de officiële opening door staatssecretaris mr. Cals en NTS-voorzitter prof. J. B. Kors (KRO) volgde een filmpje over de fabricage van beiaardklokken in Nederland, een overzicht van de geschiedenis van de televisie en als hoofdschotel het spel de Toverspiegel. De uitzending duurde tot 22.15 uur en verliep, op een kleine technische storing na, zonder problemen. De Amsterdamse journaliste Jeanne Roos was de omroepster van het eerste uur. Bekijk die eerste uitzending hieronder:

Bussums gouden jaren

In de vijftiger jaren zat de NTS in verschillende panden in Bussum, waaronder een vrijstaande villa aan de Beerensteinerlaan 24 in de Bussumse wijk Het Spieghel. In dit pand (‘Frisia’) werd in oktober 1955 de redactie van het nieuw op te richten NTS-Journaal gevestigd. Ook nam de afdeling Filmzaken hier haar intrek. Het journaal begon met vijf medewerkers in twee kamers, met een paar stalen bureaus en wat stoelen. Het was in het midden van de jaren ’50 voor het eerst dat de kijkers met vaste regelmaat, drie keer per week (op dinsdag, donderdag en zaterdag), binnen- en buitenlands nieuws in de huiskamer konden ontvangen. Voor die tijd kon men het nieuws alleen bekijken als Polygoonjournaal in de bioscoop. Het journaal van acht uur in de avond werd geheel gemonteerd op de Beerensteinerlaan.

Studio Irene en het personeel werden na de experimentele periode van ruim twee jaar in januari 1954 overgenomen door de NTS. Op 6 april 1955 werd de studio echter getroffen door een grote brand. Bij een decorchangement was een kwiklamp blijven hangen en daar was een gordijn tegenaan gekomen, dat vervolgens vlam vatte. Na de brand werd de studio drastisch verbouwd en na een half jaar weer in gebruik genomen. Na het herstel werd het gebouw nog tot oktober 1967 als studio gebruikt, hoewel intussen ook de veel grotere Studio Vitus, een Ambachtsschool en Studio Concordia in gebruik waren genomen, eveneens in Bussum.

Hilversum neemt het stokje over

Na de grote brand in Studio Vitus in 1971 verhuisden de studioactiviteiten definitief naar Hilversum, waar het Omroepkwartier sinds december 1962 nieuwe en moderne studioaccommodaties bood. Volgens getuigen uit die tijd speelde burgemeester Boot van Hilversum daar een zeer grote rol in. Het huisvesten van de omroepen was destijds namelijk zeer gewild. Mediaburgemeester Joost Boot kreeg het gedaan dat het terrein aan de Insulindelaan en de Lage Naarderweg, waaronder de Spijkerpolder, vrij kwam voor de omroepen. Dit gebied bestond uit een stuk heide dat eigendom was van de Erfgooiers, het sanatorium Heideheuvel, sportvelden van het Christelijk Lyceum, een paar stukken bouwland en voetbalvelden van sportclub Altius.

Boot had de ambitie om alle omroepen te clusteren op het nieuwe Omroepkwartier. Maar dat mislukte, omdat er volgens hem “te veel onderlinge rivaliteit was”. Elke omroep wilde op zichzelf blijven. Pas na het einde van de verzuiling gingen omroepen elkaar meer opzoeken en samenwerken. Zo gingen de KRO, NCRV en AVRO in 2000 in één pand zitten aan de ’s-Gravelandseweg. KRO en NCRV zitten tegenwoordig in het M Gebouw en de AVRO en Tros zitten in het voormalige pand van de Wereldomroep. Talpa Nieuws en Talpa Radio zitten in het vroegere pand van de NCRV op de Bergweg.

Van Omroepkwartier tot Media Park

De NTS kocht echter direct 35 hectare grond in het Omroepkwartier, dat vanaf 1961 in verschillende fases gebouwd werd, naar een ontwerp van architect Jan van der Zee. Bij gelegenheid van haar tienjarig bestaan kreeg de NTS een bouwvergunning voor het eerste studiocomplex en op 28 december 1962 kon de eerste repetitie worden gehouden in het toen voltooide deel. De eerste televisiestudio’s die werden ingericht met kleurenapparatuur (studio 3 en 4) werden gebouwd in 1968 en konden datzelfde jaar nog in gebruik worden genomen. De eerste stappen op weg naar het Media Park waren een feit.

Bij het in werking treden van de nieuwe Mediawet in 1988 ging het eigendom van het Omroepkwartier over in het NOB en veranderde de naam in Media Park. Na die tijd werden nog tal van nieuwe gebouwen toegevoegd op het terrein, waardoor Hilversum het ‘Hillywood’ van de Lage Landen werd. Zo zijn tegenwoordig naast de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) ook NOS, BNN/VARA, VPRO, NTR, Omroep Max, Ziggo Sport, Eurosport ,Facility House en RTL (Radio Televisie Luxemburg) op het Media Park te vinden. Met de NPO onderhandelen de omroepen over welk programma, op welke zender, op welk tijdstip het beste past. Daarnaast zitten er ondersteunende technische bedrijven, zoals NEP, Red Bee Media en EMG en tot slot natuurlijk het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, dat historisch televisiemateriaal beheert en dit filmpje maakte over 70 jaar televisiegeschiedenis:

Wil je zelf eens een kijkje op het Media Park nemen? Beeld en Geluid is dagelijks als museum te bezoeken. Daarnaast worden er speciale Hillywood Tours georganiseerd en kun je wandelen over het Jan Boon Wandelpad of deelnemen aan de architectuurwandeling ‘Van Gooise omroepvilla’s tot mediapark’, georganiseerd door het Dudok Architectuur Centrum.

Auteur: Meindert Tepper

Bronnen: 

• Historische Kring Bussum en Hilversum
• Marijke Koeman/Cees van Zijtveld/Ed van Mensch
• Witte Kruislaan: Geschiedenis van een bijzonder huis
• Oneindig Noord Holland
• www.steengoedgooi.nl
• www.mediapark.nl

Publicatiedatum: 28/10/2021