3 min

Hoogste prioriteit

Nergens waren de hoger gelegen duingronden dichterbij de Stelling dan bij dit noordwestelijk gelegen deel. De inundatiestroken waren hier erg smal. Daarom hervatten de fortenbouwers van het leger hier de bouw van forten in 1897 nadat deze sinds 1885 had stilgelegen. In dat jaar deed de brisantgranaat zijn intrede. Dit projectiel van Duitse makelij kon met een aantal voltreffers de oude bakstenen forten gemakkelijk aan gruzelementen schieten. Het allereerste ‘testfort’ van model A werd gebouwd bij Vijfhuizen, in de Haarlemmermeer. Hierna richtte men zich op het noordwestfront, aangezien dit de meest kwetsbare plek was van de kringstelling rondom de hoofdstad. In chronologische volgorde bouwde men de forten als volgt: Fort bij Veldhuis (tussen 1897-899), daarna Fort bij Velsen (1897-1899), Fort aan de Sint Aagtendijk (1897-1899). Daarna volgde een tweede reeks tussen 1900 en 1903: Fort bij Krommeniedijk, Fort aan de Ham en Zuidwijkermeer. Als laatste voltooide men in 1904 het Fort bij Marken-Binnen.

Stellingkaart.

Front met twee Liniewallen

Ter versterking van het Noordwestfront werd besloten om ongeveer een kilometer naar het oosten een tweede liniewal op te werpen. Hier werd de middeleeuwse Assendelver Zeedijk voorgebruikt. Deze zeedijk beschermde het achterliggende land tegen het Wijkermeer en het IJ. Na aanleg van het Noordzeekanaal en inpoldering van de IJpolders verloor deze dijk zijn functie als waterkering. Met de aanleg van de Stelling van Amsterdam werd de dijk hergebruikt als tweede liniewal, compleet met twee bomvrije kruitmagazijnen. Bomvrije munitiemagazijnen speelden een belangrijke rol in de verdedigingsstrategie van de Stelling van Amsterdam. In aanvulling op de vaste kanonnen in de forten was er behoefte aan verplaatsbaar geschut. Vanuit de bomvrije magazijnen die relatief dicht bij de hoofdverdedigingslinie lagen werden neven- en tussenbatterijen van munitie en buskruit voorzien. De meeste van deze kruitmagazijnen verrezen in het (noord)westelijk deel van de Stelling dat door zijn beperkte inundatiemogelijkheden de zwakste schakel in de verdediging was.

Fort Zuidwijkermeer. bron: Rijksdienst Cultureel Erfgoed.

Beleving van het Stellinglandschap

Een andere middeleeuwse dijk die een belangrijke functie gekregen heeft in de verdediging van het Noordwestfront, is de Sint Aagtendijk. Vernoemd naar de beschermheilige van Beverwijk, diende deze dertiende eeuwse dijk als waterkering van het toenmalige Wijkermeer. Ten behoeve van de Stelling werd de dijk aangepast tot de hoofdverdedigingslijn van de Stelling tussen Fort Zuidwijkermeer en Fort St. Aagtendijk. Rakelings langs dit fort scheert de A9. Een groter contrast met de kronkelende middeleeuwse dijk is niet denkbaar.Ondanks de oprukkende verstedelijking bij Velsen, Beverwijk en Heemskerk is de landschappelijke situatie aan de noordwestzijde van het front relatief ongewijzigd gebleven. Met name rond het Fort bij Krommeniedijk is het oorspronkelijke stellinglandschap nog steeds goed te beleven. Vooral tijdens het jaarlijkse inundatie- en vogelkijkweekend begin maart, want dan wordt de omliggende polder rond Fort Krommeniedijk onderwater gezet. Dit is het enige moment waarop men tegenwoordig met eigen ogen kan aanschouwen hoe geïnundeerd Stellinglandschap eruit heeft gezien.

Inundatie rondom Fort bij Krommeniedijk

QR-route

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden.

Bij het Noordwestfront horen het Fort bij Marken-Binnen, Fort bij Krommeniedijk, Kruitmagazijn bij de Dam, Kruitmagazijn bij de Stenenpaal, Fort aan den Ham, Fort bij Veldhuis, Fort aan de St. Aagtendijk, Damsluis in de Assendelvertocht, Damsluis in de Molentocht, Damsluis in de Wijkertocht, Fort bij Velsen en Forteiland Ijmuiden.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 01/11/2012