4 min

Moderne granaten

Evenals bij het Noordwestfront zorgde de nabijheid van hoge duingronden voor beperkte inundatiemogelijkheden aan de westkant van de Stelling. Daarmee was het Westfront een relatief zwakke schakel in de verdediging van de hoofdstad. Maar de introductie van de brisantgranaat had de aanleg van nieuwe forten vanaf 1885 stil gelegd. Pas in 1897 werd de aanleg van nieuwe bomvrije gebouwen herstart.

Met de realisatie van Fort bij Vijfhuizen was een nieuw standaard type ontwikkeld dat beter bestand was tegen moderne granaten. De forten Benoorden en Bezuiden Spaarndam behoren tot de eerste uit de reeks die werd aangelegd tussen 1897 en 1899. Omdat een mogelijke aanval hoogst waarschijnlijk uit het noordwesten was te verwachten, werd Fort Benoorden Spaarndam een stuk groter dan het zuidelijk gelegen fort. Bovendien kon Fort Bezuiden Spaarndam in geval van nood snel extra manschappen krijgen uit de dichtbij gelegen kazerne van Haarlem.

Stellingkaart.

Bescherming van Spaarndam

Nieuwe forten waren echter niet voldoende. Om het deel van de Stelling tussen de Haarlemmermeerpolder en het Noordzeekanaal te versterken werden er extra maatregelen getroffen. De vijand mocht onder geen beding kwetsbare punten rondom het dorpje Spaarndam in handen krijgen. Door de aanwezigheid van enkele waterstaatkundige werken bij Spaarndam was het dorpje van groot strategisch belang voor het functioneren van de Stelling. Er kwamen twee extra wallen met geschutsopstellingen en magazijnen, de Positie bij Spaarndam en de Positie bij de Liede. Tussen de forten Benoorden en Bezuiden Spaarndam werd een gedekte verbindingsweg aangelegd voor beschermd vervoer van troepen en materieel.

Het Fort benoorden Spaarndam. Foto: Wikimedia.

Open schootsveld wordt recreatiegebied

Het voorterrein van de Stellingforten diende leeg te blijven, zodat een naderende vijand zich niet kon verschuilen achter gebouwen en andere objecten. Om dit bij wet te regelen, werd in de Kringenwet bepaald dat in een straal van 300, 600 en 1000 meter van een fort in afnemende mate gebouwd mocht worden en dan alleen in makkelijk afbreekbaar materialen, zoals hout. Mede hierdoor is het buitengebied rondom Amsterdam nog relatief open en slechts gedeeltelijk ten prooi gevallen aan oprukkende verstedelijking. Veel gebieden binnen de voormalige hoofdverdedigingslijn zijn in de jaren zeventig en tachtig ingericht als recreatiegebied, zoals Spaarnwoude, gelegen tussen Amsterdam en Haarlem. Ook de landschapszone rond de dorpjes Spaarnwoude en Haarlemmerliede is erg geliefd bij fietsers, wandelaars en voor andere vormen van (water)recreatie. De invloed van de zogenaamde “Verboden Kringen” van het Fort bezuiden Spaarndam is nog steeds af te lezen aan de begrenzing van het Haarlemse Vondelkwartier. Hier loopt de Vondelweg  niet recht door, maar maakt een bocht naar buiten toe. De Vondelweg volgt hiermee de denkbeeldige cirkel rondom het fort.

Het Fort bij Penningsveer. Foto: Biedboek.

Posten van Krayenhoff

Voordat de Stelling van Amsterdam vanaf 1885 werd aangelegd, kende Amsterdam al een eerdere verdedigingsgordel ten noordwesten van de stad, de ‘Linie van Noord-Holland’. In 1799 viel een Engels-Russisch leger Noord-Holland binnen om het Frans-Bataafse gezag om ver te werpen. De linie werd een aantal jaren later onder de Franse bezetting verbeterd onder leiding van Cornelis Krayenhoff. Er kwamen zo’n 45 objecten rondom Amsterdam die bekend stonden als de ‘Posten van Krayenhoff’. Een klein aantal van de Posten van Krayenhoff werd later opgenomen in de Stelling van Amsterdam, waaronder de post bij Penningsveer en de verderop gelegen aarden batterij bij de Liebrug. Tussen het Fort bij de Liebrug en het Fort aan de Liede ligt nog een bescheiden restant van een aarden liniewal. Deze wal verbond drie forten,bij Penningsveer, Aan de Liede en bij de Liebrug, tot één verdedigingsysteem: de Positie bij de Liede. Het grillige verloop van het riviertje De Liede, de beperkte inundatiemogelijkheden rondom Haarlem en het aantal accessen maakte het noodzakelijk om de forten op relatief korte afstand van elkaar te plaatsen en te voorzien van een liniewal met extra geschutsopstellingen om zo de vijand op afstand te houden.

Informatiebord bij het Fort aan de Liede. Foto: Wikimedia.

QR-route

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden.

Bij het Westfront horen Fort benoorden Spaarndam, Fort bezuiden Spaarndam, Fort bij Penningsveer, Fort bij de Liebrug en Fort aan de Liede.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 01/11/2012