Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Fort bij Marken-Binnen: bewaker van zwakke plek in Stelling van Amsterdam

Op een stukje ‘oud land’ in de Starnmeerpolder ligt Fort bij Marken-Binnen in het Noordwestfront van de Stelling van Amsterdam.

Het fort werd gebouwd in de twee meter hoger gelegen Markerpolder op de plek waar het watertje de Stierop en de Markervaart samenkomen. Beiden waterwegen boden vijandelijke troepen de mogelijkheid om via het Alkmaardermeer de Stelling per boot binnen te vallen. Fort Marken-Binnen moest dit acces verdedigen. Het fort kwam in 1905 gereed en er konden meer dan 300 soldaten in worden ondergebracht. In de genieloods was nog eens plek voor 75 extra soldaten. Deze loods werd na de Tweede Wereldoorlog gesloopt. In 2006-2007 is de loods in volle glorie herbouwd. Het fort en de genieloods bieden nu onderdak aan een opleidingscentrum voor brandweer en bedrijfshulpverlening.

Gevel Fort bij Markenbinnen.

Markerpolder

Het gebied rondom het dorpje Markenbinnen kreeg met de inpoldering van het Starnmeer in 1637 zijn huidige vorm. De Markerpolder, die rond het jaar 1000 door veenontginning was ontstaan, kwam hiermee binnen de ringvaart van het Starnmeer te liggen. Oorspronkelijk stond het dorpje Marcken in verbinding met de Zuiderzee doordat de grote meren zoals de Beemster en de Purmer nog niet waren drooggemalen. Visserij (haring en de walvisvaart) en de fabricage van zeildoek waren de belangrijkste bronnen van inkomsten voor het dorp. In de zeventiende eeuw werden deze binnenmeren drooggemalen tot agrarische polders. Hoewel er vanaf die tijd al plannen bestonden om het Alkmaardermeer in te polderen, is het daar nooit van gekomen. Het meer was nodig voor de opvang van al het water dat uit de omliggende droogmakerijen werd weggemalen.

Alkmaardermeer

Zoals op veel plekken in de Stelling van Amsterdam had de aanwezigheid van een grote plas water zowel voordelen als nadelen. Het meer zorgde voor een snelle toevoer van zoet water waarmee de inundatievelden ten tijde van oorlog konden worden voorzien. Zoet water had de voorkeur boven brak of zout zeewater. Bij een mogelijke inundering met zout water zouden boeren jarenlang hun vruchtbare poldergronden niet kunnen gebruiken. Het Alkmaardermeer voorzag de inundatievelden in de Starnmeerpolder, Westwouderpolder en de polders ten zuiden van Uitgeest van zoet water.
Aan de andere kant bood het meer de vijand een mogelijkheid om door de hoofdverdedigingslinie van de Stelling te breken. De vijand kon immers via het meer per boot proberen de ringvaarten op te varen en door de linie heen te breken. De zware kanonnen van Fort bij Markenbinnen moesten de vijand ervan weerhouden om op deze relatief zwakke plek een aanval op de kringstelling in te zetten.

Starnmeerpolder.

Liniewal door de Starnmeerpolder

Om te zorgen dat tijdens inundatie van de Stelling het zuidelijk gedeelte van de Starnmeerpolder droog bleef, werd halverwege de polder een liniewal aangelegd. Naast inundatiekering functioneerde de wal ook als gedekte opstelling voor extra geschut en manschappen. Het ongeveer 400 meter lange liniedijkje liep van de Knollendammervaart tot aan de noordelijke dijk van de Markerpolder. De wal werd tussen 1899 en 1901 gegraven, nog voordat het fort voltooid was. Bij de aansluiting met de Knollendammervaart kwam een inlaatduiker. De inlaat en de ontvangkom voor het inundatiewater zijn nog zichtbaar aanwezig in het landschap. Van de liniewal zelf is helaas weinig meer bewaard gebleven. Met uitzondering van twee korte stukken bij de ringvaart en de Markerdijk is de wal geheel afgegraven.

Brandweeroefencentrum

Het fort werd uitgerust met de standaardbewapening, bestaande uit vier zware kanonnen in de twee kazematten met een bereik van 6 tot 8 kilometer. De twee hefkoepels in de frontwal werden uitgerust met geschut voor de kortere afstand tot 3 kilometer. Zoals voor (bijna) alle forten geldt, is er nooit gevochten op Marken-Binnen. Na de Tweede Wereldoorlog werd het fort gebruikt door de Bescherming Bevolking (BB). Deze organisatie moest de Nederlandse bevolking tijdens een atoomoorlog en bij grootschalige rampen ondersteunen. Zij bestond uit een brandweer, een eerste hulp- en reddingsdienst. Na opheffing van de BB in 1985 werd de brandweertak voortgezet. De regionale brandweer van Noord-Kennemerland begon in het fort een training- en opleidingscentrum. Het betonnen fort was een prima plek om gecontroleerd ‘fikkie te stoken’.

Genieloods Fort bij Markenbinnen.

Herbouw genieloods

Na privatisering van het brandweeroefencentrum in 2003 was het fort hoognodig aan renovatie toe. Kroon op het werk was de herbouw van de in de jaren vijftig gesloopte oude genieloods in 2006-2008. De loods is gereconstrueerd naar het oorspronkelijke bestek uit 1894. Zo is bijvoorbeeld de originele kleurstelling uit het bestek overgenomen en is er de suggestie van klinkers op de vloer. De transparantie van de ruimte en houten constructie is door toepassing van veel glas zichtbaar gelaten. De genieloods van 35 bij 7 meter bestaat door toevoeging van een nieuwe kelder uit drie bouwlagen. Op de begane grond is een kantine met faciliteiten. Op de verdieping bevinden zich de kantoren van het opleidingscentrum. De genieloods is uitgerust met een zeer energiezuinig systeem dat gebruikmaakt van aardtemperaturen. Via een ingenieus systeem in de heipalen vindt er warmte- en koudeopslag in de grond plaats waarmee de loods wordt verwarmd en gekoeld.

Verhaal: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort bij Markenbinnen kunt u vinden op de volgende websites:

RBOC Fort Markenbinnen
Hollandse Waterlinies
Fort bij Marken-Binnen

Publicatiedatum: 30/10/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.