5 min

Op de kruising van de twee belangrijke inundatiekades verrees in het Noordwestfront van de Stelling van Amsterdam het Fort bij Krommeniedijk. De gebouwen van het fort werden tussen 1900 en 1903 gelijktijdig met die van het buurfort aan de Ham aangelegd. Het fort en de omgeving geven een zeer goed beeld van hoe het originele Stellinglandschap er een eeuw geleden uitzag. Elk jaar wordt in februari een deel van de omliggende polder onder water gezet. Deze gebeurtenis trekt niet alleen vele weidevogels naar de omgeving van het fort, maar ook veel bezoekers die met eigen ogen willen zien hoe de Stelling van Amsterdam in oorlogstijd zou hebben gefunctioneerd. Een van de opgeblazen hefkoepels zal bij de herontwikkeling van het fort gaan dienen als vogelkijkhut.

Fort bij Krommeniedijk.

Veel bewaard gebleven

Ondanks dat de fortwachterswoning en genieloods zijn gesloopt, heeft het fort de tand des tijds goed doorstaan. Het best bewaard gebleven deel van het interieur is de keuken. De drie kookketels staan er nog evenals drie complete kookinstallaties. Zelfs de originele pannen kunnen nog gebruikt worden!

In de rechter keelkazemat is boven een van de schietopeningen een panorama van het schootsveld getekend. Daarnaast zijn er ook drie afstandstabellen op de wanden geschilderd. Deze geven gedetailleerde richtinstructies voor het geschut. De tekening en de tabellen hielpen de artilleriesoldaten bij de juiste positionering van het geschut in geval van slecht zicht. Om de vuurkracht op dit deel van de Stelling te vergroten heeft men in 1902 iets ten oosten van het fort een nevenbatterij aangelegd. De betonnen batterij kwam in de Krommeniedijk en had twee opstelplaatsen voor geschut en drie munitiemagazijnen. De nevenbatterij is één van de elf overgebleven exemplaren in de Stelling van Amsterdam.

Kookketels in Fort bij Krommeniedijk.

Opgeblazen hefkoepels

Op het fort stond geschut niet alleen in de keelkazematten opgesteld, maar ook in losstaande hefkoepels aan weerzijden van het voorgebouw. Het geschut werd beschermd door een rond stalen pantser. Zoals bij veel forten het geval is geweest, hebben de Duitsers deze hefkoepels in de Tweede Wereldoorlog opgeblazen. Het in de geschutskoepel aanwezige staal was gewild bij de Duitsers. Het staal werd verscheept en omgesmolten in de Kruppfabrieken in Essen. Ironisch genoeg werden de meeste pantserkoepels en kanonnen voor de stellingforten geleverd door deze Duitse fabrikant. Het omgesmolten staal werd gebruikt voor nieuw wapentuig.

Opgeblazen hefkoepel Fort bij Krommeniedijk.

Beleving Stellinglandschap

Het oorspronkelijke Stellinglandschap is bij Fort bij Krommeniedijk nog steeds goed te beleven. Vanwege de militaire functie is het weidelandschap vele decennia lang onbebouwd gebleven. Van oorsprong waren de liniedijken van de Stelling voorzien van specifieke beplanting, zodat de linies niet zouden opvallen in het landschap en onzichtbaar waren voor de vijand. De historische beplanting is grotendeels verdwenen, maar sinds 2010 is Landschap Noord-Holland bezig om deze historische beplanting weer tterug te brengen op de liniedijken tussen Fort bij Krommeniedijk en Fort aan de Ham. Tijdens uitvoerig historisch onderzoek van Landschap Noord-Holland kwam aan het licht dat het idee dat forten en liniedijken weinig tot geen beplanting hadden, niet klopt. Het bleek dat men een uitgekiend beplantingsschema voor de Stelling had ontwikkeld.

Verscholen in het Groen / Landschap Noord-Holland.

Inundatieweekend

Naast het terugbrengen van de originele beplanting, doet Landschap Noord-Holland nog meer om de geschiedenis tot leven te brengen. De afgelopen vijf jaar heeft deze organisatie een deel van de Uitgeesterbroekpolder ten noorden van het fort onder water gezet. Door het openen van een sluis wordt een belangrijk deel van de werking van de Stelling zichtbaar gemaakt. Het principe achter de Stelling is dat ten tijde van oorlog een gordel van water rondom Amsterdam kon worden geschapen: polders konden onder een laagje water van 40-50 cm worden gezet. Deze gebieden waren hierdoor te diep voor soldaten en materieel, maar te ondiep voor boten. Alleen in de periode van het inundatieweekend bij Fort Krommeniedijk kan men nog met eigen ogen aanschouwen hoe de Stelling gewerkt zou hebben.

Inundatieweekend Fort bij Krommeniedijk.

Vogelweidegebied

De omgeving van het fort staat bekend als een van de rijkste vogelweidegebieden van Nederland. Kieviten, grutto’s en scholeksters foerageren in de omliggende polders. Tijdens het inundatieweekend ontstaat er een drassig gebied van ondiepe plassen waar vogels op doortrek voedsel kunnen vinden. Steltlopers, ganzen en diverse soorten eenden komen hier in grote getale op af. Ook de sneeuwgors en slechtvalk kunnen zo nu en dan worden waargenomen. De aanwezigheid van bijzondere vogels trekt weer veel vogelaars (vogelspotters) aan. Tijdens speciale vogelkijk-weekenden biedt het fort hun een prachtig uitzicht op het ondergelopen land.

Inundatie rondom Fort bij Krommeniedijk. Foto: Harm Botman / Landschap NH.

Herontwikkeling

Eigenaar Landschap Noord-Holland gaat samen met Stadsherstel Amsterdam de herontwikkeling van het fort op zich nemen. Stadsherstel zal het fort in erfpacht verkrijgen en het fort restaureren en herbestemmen. Krommeniedijk krijgt een dubbelfunctie als bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam en als woontrainingscentrum voor autistische jongeren. Waarbij het belangrijk is dat de jongeren samen met de vrijwilligers van het Landschap zorg dragen voor de informatie verstrekking en openstelling van het fort.

De Stelling van Amsterdam kent met Fort Pampus al een bezoekerscentrum. In de toekomst komen daar twee bezoekerscentra bij: een bij Fort benoorden Spaarndam en een bij Fort bij Krommeniedijk. Bezoekers kunnen in het bezoekerscentrum Fort bij Krommeniedijk niet alleen meer te weten komen over de geschiedenis van de Stelling, maar ook over de natuurwaarde van de omgeving van het fort als bijzonder vogelweidegebied. Ook zal het opgeblazen rechter koepelgebouwtje gebruikt worden als vogelkijkhut. Op de plek van de gesloopte fortwachterswoning zal een nieuwe woning voor de beheerder van het woontrainingscentrum verrijzen. Het wordt geen kopie van de oorspronkelijke woning. Stadsherstel heeft de bekende ontwerper Piet Hein Eek gevraagd een schetsontwerp te maken voor een nieuw concept  bestaande uit o.a. oude balken.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Bronnen:
Landschap Noord-Holland
Provinciale website Stelling van Amsterdam (recreatieve informatie)
Fort bij Krommeniedijk

Publicatiedatum: 21/11/2012