3 min

Bescheiden tussenfort

In 1869 werd de spoorlijn tussen Uitgeest en Zaandam opgeleverd. Het tracé tussen Krommenie en Uitgeest kwam op een verhoogd talud te liggen. In oorlogstijd zou het verhoogde spoor door vijandelijke legers gebruikt kunnen worden als toegangsweg tot de Stelling, een zogenaamd acces. Ter verdediging van dit acces werd pal naast de spoorlijn in 1896 een fortterrein met aarden wallen aangelegd. In 1902-1903 volgden de bomvrije gebouwen. Op het kleine fort konden 170 soldaten gelegerd worden, wat een relatief klein aantal was.

Relatief bescheiden was ook de bewapening op het fort, slechts bestaande uit een 6 cm kanon in elk van de twee hefkoepels. Vanuit het fort werden granaten via een beschermd patrouillepad naar de hefkoepels gebracht. Flankerend geschut in de keelkazematten, zoals gebruikelijk, ontbrak bij dit fort. Dit was ook niet nodig, omdat het zwaardere geschut in de kazematten van Fort bij Veldhuis en Fort bij Krommeniedijk elkaars schootveld overlapten. Wel waren de kazematten voorzien van machinegeweren waarmee bij een eventuele aanval de toegangsbrug onder vuur kon worden genomen.

Bijzonder is dat de originele houten genieloods bewaard is gebleven. Deze bergloods werd gebruikt voor de opslag van artillerie- en geniematerieel. Ook werden er delen van het interieur in opgeslagen als het fort niet bemand werd, wat meestal het geval was.

Fort aan den Ham.

Nevenbatterij

Evenals bij de andere forten in de omgeving kreeg Fort aan den Ham een nevenbatterij en een munitiemagazijn. De in 1908 geplaatste betonnen batterij bevindt zich ten zuiden van het fort in de hoofdverdedigingslijn die de inundatiekade van de Nauersche Vaart tot de Dam volgde. Het bood de mogelijkheid om zware artillerie te plaatsen waarmee de vijand over langere afstand bestookt kon worden. Verderop in een bocht van de inundatiekade ligt een aarden batterij. Deze was voor de plaatsing van licht geschut. Dit geschut was om te schieten op korte afstand in geval de vijand door de inundatievelden heen was gebroken.

Nevenbatterij Fort aan den Ham.

‘Fortgekken’ redden het fort

Na de Tweede Wereldoorlog werd het fort door het Ministerie van Defensie als munitieopslagplaats gebruikt. Tot eind 1984 woonde er nog een opzichter in de fortwachterswoning, die het jaar erop gesloopt werd. Hierna stond het fort tien jaar leeg. Het is aan een enthousiaste groep vrijwilligers te danken dat het fort van de ondergang gered is. Na een jaar hard werken kon het fort in 1995 voor het publiek worden opengesteld. Dit had wel wat voeten in de aarde. Zo moesten alle stenen muren die er door Defensie waren ingezet, verwijderd worden om het interieur weer enigszins in originele staat te brengen. Stichting Fort aan den Ham werkt sindsdien aan verdere renovatie van het fort. Een aantal bijzondere ruimten wordt in de oorspronkelijk staat van rond 1910 hersteld, zoals het officiersverblijf, de keuken en de ziekenzaal.

Hoog bezoek

In de periode 1996-2008 zetelde de Amsterdamse tak van de Royal Air Force Association (RAFA) in Fort aan den Ham. Deze vereniging van oud-militairen van de Engelse Luchtmacht kreeg op 8 april 1998 hoog bezoek. Een helikopter met daarin Prins Bernhard landde op de toegangsweg van het fort. De prins was overgevlogen om de officiële opening van de RAFA branch Amsterdam bij te wonen. Tot eind mei 2008 gebruikte de RAFA het fort als ‘head quarters’.

Op 23 mei 2003 vierde de stichting het 100-jarig jubileum van Fort aan den Ham met een daverend kanonschot in aanwezigheid van de Generaal-majoor der Cavalerie.

Geschreven door Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort aan den Ham kunt u vinden op de volgende websites:

Vrijwilligers website Fort aan den Ham
Recreatieve website Stelling van Amsterdam
Historische website Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water.

Publicatiedatum: 25/10/2012