Damsluizen in de Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer

De Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer is een 2,5 km lange wal in de polder Wijkermeer, die het oostelijke deel van de polder drooghield. Om het water in oorlogstijd te beheersen werden in de wal vier bomvrije damsluizen gebouwd, waarvan er drie bewaard zijn gebleven.

3 min

De damsluizen in de Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer zijn onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Tussen 1881-1919 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam als geheel nooit in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .

Damsluis in de Molentocht, 2015. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Damsluizen en schutsluizen

De bomvrije damsluizen in de Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer bestaan elk uit een of twee gemetselde halfronde duikers door de liniewal , met daarin een opening met verticale gleuven. Hierin konden houten schotbalken worden geplaatst om het water tegen te houden. Meestal had een damsluis twee rijen schotbalken en werd de tussenruimte opgevuld met zand en klei. Op deze eenvoudige manier kon de sluis in oorlogstijd gebruikt worden als dam . Door het met grond de overdekken werd het minder kwetsbaar voor vijandelijke beschietingen.

In tegenstelling tot schutsluizen , die boten naar een waterweg met een hogere of lagere waterstand verplaatsen, hebben een aantal damsluizen binnen een waterlinie een puur militaire functie. De damsluizen van de Stelling van Amsterdam hoefden alleen wanneer het oorlog was gebruikt te worden. In vredestijd bleven sommige sluizen open en stroomde het water op normale wijze door, andere waren juist dicht. Omdat de Stelling nooit in werking is getreden, zijn de meeste damsluizen in de Stelling nooit gebruikt.

Damsluis in de Molentocht, 2015. In de sleuven werden de schotbalken geplaatst en tussen de twee rijen schotbalken werd zand gestort ter versteviging en om het geheel waterdicht te krijgen. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Damsluizen in de Zuidwijkermeerpolder

De Zuidwijkermeerpolder ontstond na de aanleg van het Noordzeekanaal, dat in 1876 geopend werd. Eind negentiende eeuw werd hierin de Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer aangelegd als waterkering . Deze 2,5 km lange verdedigingswal loopt van het Fort aan de St. Aagtendijk in het noorden naar het Fort Zuidwijkermeer in het zuiden. Alleen het gebied ten westen van de liniewal, tot aan Velsen-Noord, moest onder water komen te staan wanneer de Stelling in werking trad. De rest van de Zuidwijkermeerpolder wilde men als landbouwgrond kunnen gebruiken. De vruchtbare IJpolders waren nodig om burgers en soldaten tijdens een langdurige aanval op de hoofdstad van voedsel te kunnen voorzien.

In de Liniewal Aagtendijk-Zuidwijkermeer zijn vier damsluizen aangelegd. Zij werden gelijktijdig met de liniewal zelf gebouwd, tussen 1894-1895. De damsluis in de Ringsloot van de Wijkermeerpolder is vernietigd toen het de snelweg A9 werd aangelegd, waardoor er nu nog drie sluizen over zijn. De meest noordelijke sluis is nu de Damsluis in de Wijkertocht, die in 2012 gerestaureerd is. In het midden ligt de Damsluis in de Molentocht. Bij de Asseldelvertocht, nabij het Fort Zuidwijkermeer, ligt de meest zuidelijke damsluis. Behalve dat de Damsluis in de Molentocht twee keer zo breed is als de andere sluizen, zijn de damsluizen vrijwel gelijk aan elkaar.