4 min

Tankversperring in Egmond aan den Hoef

Direct ten noorden van het woonhuis Herenweg 271 in Egmond aan den Hoef ligt een rij betonnen obstakels die wel wat weg hebben van drakentanden (Duits: Höckerhindernisse). Dit betreft een tankversperring uit de Tweede Wereldoorlog, die onderdeel uitmaakt van de Atlantikwall. Deze enorme verdedigingslinie werd van Noorwegen tot aan de Frans-Spaanse grens door de Duitse bezetter aangelegd. Langs de Nederlandse kust werden achttien zogenaamde Steunpuntgroepen (Duits: Stützpunktgruppen) ingericht om de kust tegen een mogelijke aanval uit het oosten te beschermen.

Tankversperring in Egmond aan den Hoef. Foto: Stichting Historisch Egmond.

De versperring in Egmond vormde het noordelijk deel van de Steunpuntgroep Castricum. Vanaf het strand liep een stelsel van loopgraven en prikkeldraadversperringen met daarachter geschutsopstellingen naar de binnenduinrand, om daar over te gaan in deze drakentanken. De drakentanden werden in de polder opgevolgd door een met water gevulde tankgracht, die naar het zuiden liep. Ten zuiden van Castricum lagen weer drakentanden en liep de linie door de duinen terug naar het strand. Aldus werden de Egmonden, Bakkum en Castricum als het ware omsloten.

Drakentanden aan de Herenweg in Egmond aan den Hoef, 2008. Fotocollectie gemeente Bergen, Regionaal Archief Alkmaar.

Antitankmuur bij De Franschman in Bergen

Bij de rotonde waar de Herenweg, de Eeuwigelaan en de Zeeweg samenkomen, ligt de karakteristieke boerderij De Franschman. Zijn naam ontleent hij aan de stoffelijke resten van een Franse soldaat die op het terrein zijn gevonden. Dat hij Frans was, bleek uit een uniformknoop die bij zijn geraamte lag. De man moet zijn gesneuveld tijdens de grote Slag bij Bergen van 19 september 1799, toen Franse soldaten en Hollandse patriotten het opnamen tegen een invasieleger van Engelsen en Russen. De boerderij is in 1854 gebouwd en werd aanvankelijk ‘het witte huis’ genoemd.

Wegversperring op de Herenweg bij De Franschman in Bergen, juli 1945. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Toen Bergen aan Zee in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke schakel in de Atlantikwall werd, bleek de plek van De Franschman van groot strategisch belang. Om te verhinderen dat de stellingen bij Bergen aan Zee vanuit het binnenland konden worden aangevallen, werd de toegang tot de Zeeweg vanuit de polder geblokkeerd met een ruim 400 meter lange antitankmuur. Het grootste deel van deze muur staat er nog steeds. Het profiel, met een uitstulping aan de polderkant, zorgde ervoor dat tanks niet over de muur heen konden rijden. Bij de uiteinden van de muur werden op de Herenweg en de Eeuwigelaan grote, kantelbare betonblokken geplaatst, waarmee deze wegen hermetisch konden worden afgesloten.

Restanten van een andere tankversperring aan de Groeneweg in Bergen, 2008. Fotocollectie gemeente Bergen, Regionaal Archief Alkmaar.

De drakentanden bij Camperduin

Bij Camperduin ligt ook een restant van de Atlantikwall, in de vorm van drakentanden. Drakentanden zijn piramidevormige betonnen obstakels, die waren bedoeld om vijandelijke tanks, die bijvoorbeeld via een landingsvaartuig over het strand aan land kwamen, tegen te houden. De drakentanden bij Camperduin behoorden tot de Steunpuntgroep Schoorl, waar onder meer de dorpen Bergen, Schoorl, Groet en Camperduin onder vielen. In het gebied van de Steunpuntgroep Schoorl zijn ongeveer 700 militaire bouwwerken van gemetselde baksteen of beton neergezet.

Zo bestond Steunpuntgroep Schoorl onder meer uit twee zware kustbatterijen, verschillende zogeheten weerstandsnesten met licht geschut, woonschuilplaatsen en bergplaatsen, met prikkeldraad en loopgraven rondom. Ook bevonden zich in dit district twee radarstations. Bij Camperduin stond vlakbij strandpaal 26 een kustbatterij van de Kriegsmarine. Deze telde vier moderne kanonnen met een kaliber van 10,5 cm, ondergebracht in zware bunkers. Deze kanonnen konden alleen naar zee vuur afgeven.

Na de oorlog is naar schatting zeker de helft van de militaire bouwwerken compleet gesloopt en het puin afgevoerd. De resterende bouwwerken zijn ‘uitgesloopt’, dat wil zeggen dat alles wat los te halen is, eruit verwijderd is. Vervolgens zijn ze dichtgemetseld en met een laag zand bedekt. Hoeveel bunkers er nu nog in de duinen aanwezig zijn, is niet bekend. Drieëndertig bouwwerken worden tegenwoordig gebruikt door het Noordhollands Duinreservaat als overwinteringsplek voor vleermuizen.

Drakentanden nabij de Hondsbossche Zeewering bij Camperduin, 2008. Fotocollectie gemeente Bergen, Regionaal Archief Alkmaar.

Tekst: Museum Het Sterkenhuis, geredigeerd door de redactie Oneindig Noord-Holland

In 2024 presenteert Oneindig Noord-Holland de rijke geschiedenis van de Herenweg tussen Castricum en Schoorl. In samenwerking met Museum Het Sterkenhuis, Huys Egmont en vier historische verenigingen is de oude weg nieuw leven ingeblazen met een tentoonstelling en fietsroute langs historische en natuurlijke plekken. Op onze themapagina Herenweg lees je de verhalen bij de plaatsen. Stap in de voetsporen van missionarissen, edelen, krijgslieden en kooplui, bollenboeren en toeristen en reis met ons mee langs deze belangrijke verbindingsweg aan de Noord-Hollandse kust.

Publicatiedatum: 02/05/2024