1 min

In december 1784 was het toestel klaar. Met glasschijven van 1,85 meter was het inderdaad veruit de grootste elektriseermachine ooit gebouwd. Het toestel werd opgesteld in de gloednieuwe Ovale Zaal en kon gebruikt worden voor proeven. Dat wil zeggen, als het koud en droog genoeg was want anders werkte de machine niet. Van Marum zou trouwens nog bijna tien jaar bezig zijn voor hij wist wat de beste opstelling was. Die was afhankelijk van de gekozen materiaalsoorten, afmetingen en vorm van de diverse onderdelen.

Van Marums ‘ongemeen groote electrizeer-machine’, 1784. De machine is gebouwd door de Amsterdamse instrumentmaker John Cuthbertson. Beeld: collectie Teylers Museum.

Proefnemingen

Van Marum onderzocht de invloed van elektrische lading op verschillende materialen, planten, dieren en zelfs mensen. Na 1800 werd de machine alleen nog voor demonstraties gebruikt. Een demonstratie voor de Franse keizer Napoleon in 1811 ging niet door omdat de lucht te vochtig was.

Leidse flessen (condensator) van de grote elektriseermachine. Gravure door B. de Bakker in: M. van Marum, Beschryving eener ongemeen groote electrizeer-machine, Haarlem 1785, pl. VI. Beeld: collectie Teylers Museum.

Stromende elektriciteit

Korte tijd later ontdekte men dat elektriciteit stroomde en was de elektrostatica een achterhaald onderzoeksgebied. In de twintigste eeuw is de generator nauwelijks meer gedemonstreerd. Wel heeft de TU Eindhoven een kopie op ware grootte gebouwd, die daar een vaste plaats heeft gekregen. De enorme vonken die de machine kon produceren, kan men dus nog steeds ‘in levende lijve’ zien. Overigens ontdekte Van Marum geen nieuwe elektrische verschijnselen. Wél zorgde hij voor een forse schaalvergroting van bijvoorbeeld ladingsgrootte en vonklengte.

Omslagfoto: Sarah Remmerts de Vries

Publicatiedatum: 10/06/2011