De heervaart vanuit Dordrecht naar Schoorl in 1286/1287

Een bijzondere bron die mogelijk samenhangt met de bouw van het kasteel is de stadsrekening van Dordrecht uit 1286/1287. Hierin zijn uitgaven verantwoord die de stad moest doen in het kader van de heervaartsplicht waaraan Dordrecht, evenals andere Hollandse steden, was onderworpen. In deze rekeningen worden allerlei zaken opgesomd die betaald moesten worden, zoals een apart schip voor het eten, een spiscip (spijsschip) dat bewaakt werd door koggewachters. Maar ook uitgaven die te maken hebben met voedsel en voedselbereiding, zoals brood, meel, vlees, vis, mosterd, azijn, anijs en sausen en exotische producten zoals kaneel, gember, muskaten, amandelen en suiker.

Belangrijk voor het verblijf ter plaatse was de aanwezigheid van grote tenten (pawelionen), die zo groot waren dat ze na afloop van de heervaart te drogen werden gehangen in de kerk te Dordrecht. We weten niet of de ambachtslieden die zich met de bouw van het kasteel bezighielden hun kamp direct bij het kasteel hadden opgeslagen. Het is ook mogelijk dat het zich in Schoorl bevond.

Een kasteel met een vreemde naam

’t Huys te Nuwendore was gebouwd aan de voet van de Westfriese Omringdijk. De naam is gebaseerd op het West-Friese woord voor kasteel: ‘huse’. En de naam Nuwendore is gebruikt door de schrijver Melis Stoke in 1301/1302:

“Hi had begonnen ten Nyewendoren / Sider daer na een veste, / Die nu wel naer es die beste / Die in alden lande staet. / Sint droech soe der Vriesen raet, / Dat si die veste al tebraken / … / Deze huse besette hi wale / … /”

De Nieuwendoorn was volgens Stoke dus bijna het beste kasteel van het land en werd later verwoest. Nuwendore wordt ook wel uitgesproken als Nieuwendoorn of Nuwendoorn, wat zou verwijzen naar de bijzondere doornvormige punt in de Westfriese Omringdijk. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat de dijk vroeger pal langs het kasteel liep en verlegd is omdat dat waarschijnlijk strategisch beter was. Een strak puntvormige verlegging van een dijk is vrij ongebruikelijk en heeft niets met dijkherstel na een overstroming te maken zoals ook wel gedacht is. Ook lijkt het idee dat het om een ingedijkte ‘haven’ gaat niet waarschijnlijk. Al zal er wel scheepvaart met kleine schepen hebben plaatsgevonden naar het kasteel. De belegering en verwoesting van het kasteel door de West-Friezen na de moord op graaf Floris V in 1296 kan de reden zijn geweest om in het kader van de herbouw de dijk te verleggen. Dat zou volgens de bronnen in ieder geval voor 1302 gebeurd moeten zijn.

Hoofdburcht en voorburcht

De hoofdburcht met de toren was indrukwekkend. Er was een poortgebouw met twee verdiepingen boven het poortgewelf. Ook het binnenterrein van de hoofdburcht was opgehoogd. De toren van circa 11 bij 11 meter had één wc, die ‘privaatkoker’ wordt genoemd, wat erop wijst dat er maar één woonlaag boven de begane grond was. De muren van de toren zijn maar liefst 2,7 meter dik, wat laat zien dat de toren het belangrijkste militaire onderdeel van het kasteel was. Een sterk punt was ook dat er geen andere gebouwen tegen de toren waren aangebouwd: hij stond volledig vrij en was alleen via schildmuren met weergangen verbonden met de rest van het kasteel.

Tegenover de ingang van de hoofdburcht lag een gebouw dat als Grote Zaal diende. Via een buitentrap kwam men binnen. In dit gebouw waren ook de keuken en voorraadkelders te vinden. En de waterput was binnen handbereik. In 1344 en 1345 werd tegen de zuidgevel van de hoofdburcht een tweede zaalbouw gebouwd, die ook van een toren werd voorzien. Meester Florens, de grafelijke timmerman, reisde hiervoor van de Nuwendoorn naar Dordrecht om de benodigde balken aan te schaffen. Met een gehuurde schuit werd het hout naar Alkmaar vervoerd, waarna het over land naar de Nuwendoorn gereden werd. Ook werden er 50 (eiken) planken gekocht in Amsterdam. Ghenekijn de leidekker verrichtte reparatiewerkzaamheden, niet alleen aan ’t Huys te Nuwendore, maar ook aan het kasteel te Medemblik en het kasteel de Middelburg bij Alkmaar. Van de dakbedekking van het kasteel zijn alleen leien teruggevonden. Archeoloog Renaud trof een stuk lei aan met daarop ingekrast het wapen van de graaf van Holland (een ‘klimmende leeuw’). Het is niet bekend of een deel van de gebouwen van een rieten dak voorzien was, maar dat is goed mogelijk.

Het andere deel van het kasteelterrein, de voorburcht, was te bereiken via de ophaalbrug en een poortgebouw. Het was een binnenterrein met een muur van ongeveer 22 bij 37 meter. Aan de muur hingen kleine torens op de buitenhoeken en halverwege de lange muurkant. Aan de kant van de hoofdburcht was uiteraard alleen een lage grondkerende muur, zoals de muur van de huidige reconstructie. Er zijn geen resten van bouwwerken op de voorburcht gevonden, misschien liggen de resten nog in de bodem of stonden er alleen tenten die geen sporen nalaten.

Het kasteel ten onder

Toen Floris V vermoord was, kwamen de West-Friezen in opstand en verwoesten in 1296 het kasteel van Wijdenes en ’t Huys te Nuwendore. Ook hadden ze het gemunt op het kasteel van Medemblik, maar dat bleef gespaard. Of ’t Huys te Nuwendore met de grond gelijk is gemaakt of gedeeltelijk verwoest is niet bekend.

Nadat het kasteel herbouwd was bleef het in beheer van de graven. Aan het kasteel werd door de jaren heen nog wel het nodige hersteld. De kosten hiervoor werden door de graaf betaald. Zo werd in 1351/1352 door een glazenmaker het vensterglas gecontroleerd en hersteld. Hij leverde 30 (vierkante) voeten nieuw glas, dus met een oppervlakte van ruim 2,5 m2.

De laatste betaling voor ’t Huys te Nuwendore aan de heer van Egmond kwam voor in de rekening over 1366/1367. Het is dus goed mogelijk dat het kasteel na dat jaar buiten gebruik werd gesteld. Het kasteel werd simpelweg minder belangrijk. Ook werd het kasteel getroffen door een overstroming door een stormvloed op 10 oktober 1375. Kort daarna werd het ’t Huys te Nuwendore gesloopt.

Archeologen vonden eeuwen later de overblijfselen van de sloop. Op het binnenterrein van de voorburcht werd een puinlaag van 40 cm dikte aangetroffen. Na de sloop is het kasteelterrein niet meer gebruikt en in vergetelheid geraakt. Pas in de twintigste eeuw werd het door de landbouwer Biersteker herontdekt tijdens het ploegen van zijn land dat nog steeds ‘De Nieuwe Deuren’ genoemd werd.

Publicatiedatum: 15/07/2011