Over strategische plekken gesproken: Floris V had geen betere keus kunnen maken. Aan de kust van Medemblik liet hij een stoere dwangburcht neerzetten. Op deze manier hoopte hij de West-Friezen onder de duim te houden en hij kon zo tegelijkertijd zijn land beschermen tegen invallen van Friezen over zee. Van de vijf dwangburchten die graaf Floris V in Holland heeft laten bouwen, staat alleen kasteel Radboud nog overeind.

Deze burcht bedoelde hij niet als kasteel om er zelf met zijn Beatrijs in te wonen en er gasten te onthalen. Dit was een militair verdedigingswerk. Hier werden soldaten gelegerd die, als dat nodig was, snel konden uitrukken om een opstand van de koppige West-Friezen neer te slaan.

Verdronken

In Floris’ tijd moet het hier een tamelijk uitgestorven gebied geweest zijn, met veel bossen. Tijdens één van zijn veldtochten niet ver van Medemblik was de vader van Floris, graaf Willem II in 1256 door het ijs gezakt en vervolgens door West-Friezen dood geslagen.

Zoon Floris wist in 1282 de West-Friezen op de knieën te krijgen. Om zijn macht te bevestigen liet hij dit kasteel neerzetten. Floris bleef in de buurt totdat het stoere bouwwerk gereed was. Zijn dwangburcht was, met aan drie kanten de Zuiderzee, goed te verdedigen.

Belegering

In zo’n vesting pasten geen tierelantijnen. Hier dwaal je door sobere vertrekken. Klim de trappen op en je staat op een grote zolder die bedoeld was om met oog op een dreigende belegering hier een grote voedselvoorraad op te slaan.

Zo’n grote voedselvoorraad aanleggen was een verstandig besluit, want Floris V was nog niet dood of de plaatselijke bevolking kwam in opstand tegen de belastingen die zij moesten afdragen aan de baljuw in het kasteel. De verdedigers hielden echter stand totdat hulptroepen verschenen. Ook bij latere opstanden bleken de kasteelmuren stevig genoeg en de voorraden toereikend om een bestorming af te slaan.

Grote Pier

Zo kwam in 1517 Grote Pier, een beruchte boer uit Kimswerd (Friesland), op rooftocht naar Medemblik varen met zijn Fries-Gelderse bende, ‘de Zwarte Hoop’. Op wel 150 schepen met zo’n vierduizend bendeleden. Stedelingen zochten toen ze de bende aan zagen komen varen, ijlings hun toevlucht bij de soldaten in het kasteel.

Grote Pier en zijn mannen belegerden het slot tevergeefs. Dankzij de stoere muren (wel een meter dik) hield de kasteelbezetting stand. De teleurgestelde bende plunderde daarop de stad en stak Medemblik in brand.

Gevangenis

Het had niet veel gescheeld of Medemblik had geen kasteel meer gehad. Later die eeuw, in 1572 (tijdens de Tachtigjarige Oorlog) kwam het slot van Medemblik in handen van de geuzen, de mannen van de prins van Oranje. Toen vervolgens het kasteel binnen de nieuwe stadswallen kwam te liggen, was het met de defensieve rol van het slot gedaan. De buitenmuren en twee torens werden afgebroken. Het puin kwam goed van pas voor versterking van de Zuiderzeedijk.

Het kasteel werd nu gebruikt als oefenplek voor de schutters, als kerk en – net als in de begintijd van Floris V – gerechtsgebouw en gevangenis.

Romantisch

De ooit zo fiere dwangburcht van Floris V raakte in verval. Midden 19e eeuw gingen er dan ook stemmen op om de hele handel te slopen. Koning Willem II verzette zich daartegen en toen men eind van die eeuw meer oog kreeg voor de betekenis van vaderlandse monumenten, kwam er voor het kasteel een nieuwe kans. De onaantrekkelijke ruïne moest, zo betoogden bouwkundigen als Victor de Stuers en Pierre Cuypers, worden opgeknapt tot romantisch kasteel. Aldus werd besloten.

Het kasteel heeft vorige eeuw nog even gefungeerd als veilig onderkomen voor een kostbaar schilderij. Vlak voor en pal na het begin van Tweede Wereldoorlog is ‘De Nachtwacht’ van Rembrandt hier verborgen. Later is het schilderij verhuisd naar een veiliger onderduikadres: een bunker bij Castricum.

Kloostermoppen

In de torenkamer zie je nog een muur met kloostermoppen die uit Friesland waren gehaald. Er boven is een deel gerestaureerd in het strakke rode baksteen van een eeuw geleden. Van alles is sindsdien aan het oorspronkelijke bouwwerk veranderd, maar het is nog steeds een indrukwekkend gebouw. Lopend door de zalen en de toren opklimmend, krijg je een goed beeld van het kasteel dat Floris V (1254-1296) voor ogen had.

Op het plein voor de entree zie je in het plaveisel de plattegrond van het oorspronkelijke kasteel aangegeven. De opzet is in grote lijnen gelijk aan die van het Muiderslot, ook van graaf Floris V.

Wie bij een bezoek aan kasteel Radboud de audiotour volgt, hoort Floris en zijn Beatrijs vertellen waar de verschillende vertrekken in hun burcht in hun tijd voor dienden. Toen heette het overigens niet kasteel Radboud, die naam kreeg het later. Dat was omdat het verhaal ging dat onder op de plek waar nu het kasteel staat, de Friese koning Radboud (zevende eeuw van onze jaartelling) een onderkomen gebouwd zou hebben.

Voor kinderen is een speurtocht in het kasteel uitgezet. Kijk voor meer informatie over openingstijden en toegangsprijzen op de website van Kasteel Radboud.

Tekst en foto’s: Jan Maarten Pekelharing

Dit verhaal is onderdeel van het thema ‘Kleine musea van Noord-Holland’: verhalen over (ten onrechte) minder bekende musea. Bekijk hier alle verhalen binnen dit thema.

Publicatiedatum: 03/10/2018