Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Een dijk van een Stelling

De Haarlemmermeer vormde het zuidwestelijke front van de Stelling van Amsterdam. Het uiteindelijke plan voor een linie dwars door de polder kwam pas in 1876 naar voren.

De Geniedijk

De toenmalige minister van Oorlog De Klerck stelde de vraag of het niet noodzakelijk was om Haarlemmermeer en de Beemster in de Stelling op te nemen. Er zou een volledig nieuwe en exclusief militaire liniewal worden aangelegd, die de Haarlemmermeer in een noord- en zuidgedeelte verdeelde: de Geniedijk. De verdediging van de belangrijkste Hollandse steden met behulp van waterlinies dateert uit de 17e eeuw. Het idee erachter is het onder water zetten (inunderen) van grote stukken land, om op die manier vijandelijke legers de doortocht te beletten. Er wordt niet meer dan een halve meter water op de landerijen gezet, maar door de aanwezigheid van sloten, greppels en kanalen is een dergelijk inundatiegebied uiterst verraderlijk.

De brisantgranaat

Voor een leger met zwaar materiaal is er geen doorkomen aan. Het water mag ook weer niet te hoog komen, anders kan men er met platbodems overheen varen: het systeem luistert dus heel nauw. De forten moeten natuurlijk voldoen aan de moderne militaire eisen. Door de uitvinding van de brisantgranaat rond 1885 zijn de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie al verouderd nog voordat ze gereed zijn. De brisantgranaat heeft namelijk een veel grotere explosieve kracht dan de daarvoor gangbare, met buskruit gevulde granaten. Als antwoord op deze ontwikkeling worden de nieuwe forten van de Stelling van Amsterdam niet meer gebouwd van baksteen, bedekt met een dikke laag aarde, maar worden ze opgetrokken uit 2 meter dik ongewapend beton.

Bouw van het fort bij de vuurlijn. Werktuigbouwkundigen en militair bij de plaats van werkzaamheden. Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van het Historisch Archief Haarlemmermeer te Hoofddorp, Inventarisnummer NL-HlmNHA_Hmr_04417

Overeenkomst

De forten worden minder hoog gebouwd dan vroeger en vallen dus nog minder op in het landschap, mede door de beplanting die wordt aangebracht. Kades tussen de forten zorgen voor de kering van het water in het inundatiegebied; een weg aan de ‘droge’ kant van de kade vormt de verbinding tussen het ene fort en het andere. Op 1 november 1889 wordt een overeenkomst gesloten tussen majoor P.C. Kool namens de Staat der Nederlanden en het bestuur van de Haarlemmermeerpolder over de aan te leggen slaperdijk (later genoemd Geniedijk) en de forten bij Aalsmeer en Vijfhuizen. De aanleg van de Geniedijk vond plaats in de jaren 1888-1894. De totale lengte van het werk bedroeg 10,5 kilometer.

Het Fort bij Vijfhuizen. Op de voorgrond de Geniedijk. 1970-1980. Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van het Historisch Archief Haarlemmermeer te Hoofddorp, Inventarisnummer https://hdl.handle.net/21.12102/17FFF856928411E096FDCA59A89CCC2ANL-HlmNHA_Hmr_08598

Forten

Bij Aalsmeer duikt de linie de Haarlemmermeer in. Het zuidelijke deel van de polder kan onder water gezet worden, het noorden moet droog blijven voor de landbouw, vanwege de voedselvoorziening binnen de Stelling. Mocht de vijand met behulp van het zuidelijk gemaal Leeghwater de inundatie hoog opzetten, dan zou dat voor het Stellingsgebied geen consequenties hebben. De Geniedijk (4 meter hoog, gelijk aan de Ringdijk) die als een wezensvreemd element dwars door de Haarlemmermeer snijdt, vormt de grens tussen beide gebieden. Hier vinden we ook de verdedigingswerken: Fort bij Aalsmeer, Fort bij Hoofddorp en Fort bij Vijfhuizen.

Schutsluis

Tussen deze forten liggen nog kleinere verdedigingswerken, zogeheten batterijen. Parallel aan de Geniedijk liggen twee kanalen. Het Voorkanaal aan de zuidzijde dient als inundatiekanaal, van hieruit kan het zuidelijk deel van de polder onder water gezet worden. Het noordelijke kanaal, het Achterkanaal, dient om de verschillende verdedigingswerken ook per schip te kunnen bereiken voor de aanvoer van munitie. Belangrijke verandering voor de Haarlemmermeer is de bouw van een schutsluis bij Fort bij Aalsmeer. Deze vormt de verbinding tussen de Ringvaart en het Voorkanaal. Na jaren van plannen voor een dergelijke sluis krijgt de Haarlemmermeer er één en wel gedeeltelijk op kosten van de Staat. Door deze sluis kan de inundatie plaatsvinden. De sluis is een impuls voor de scheepvaart en de handel in de polder. Vooral bietenschepen maken dankbaar gebruik van deze nieuwe verbinding.

Mobilisatie 1914-1918. De vijf soldaten waren ingekwartierd bij het Fort in de Geniedijk ter plaatse van de doorsnijding met de Rijnlanderweg (vroeger Sloterweg). Ze waren in de kost bij de familie Van Splunder, Sloterweg 820. V.L.n.r.: Chris van Splunder, Betje Verbeek, Jos, Riek, Maarten, Koos van Splunder. Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van het Historisch Archief Haarlemmermeer te Hoofddorp, Inventarisnummer NL-HlmNHA_Hmr_12335

Sterkste deel van de Stelling

In 1903 wordt begonnen met de bouw van de forten in Haarlemmermeer. In 1906 komen de forten in Haarlemmermeer gereed. De laatste bomvrije gebouwen bij de batterijen worden opgeleverd. Deze batterijen liggen aan de IJweg en de Rijnlanderweg tussen Fort bij Hoofddorp en de beide forten aan de Ringvaart; later komt er nog een bij aan de Aalsmeerderweg. In militaire kringen beschouwt men overigens de Haarlemmermeerse linie als sterkste deel van de Stelling. Actief als verdedigingswerk heeft deze Geniedijk nooit hoeven functioneren. De linie wordt wel bij oefeningen en mobilisatie gebruikt. In de Eerste Wereldoorlog – als Nederland neutraal blijft – wordt de linie zelfs permanent bemand.

Auteur: Hans Dolman jr. (Historisch Museum Haarlemmermeer)

Meer informatie over de Geniedijk kunt u vinden op de volgende website:
Hollandse Waterlinies

Publicatiedatum: 08/12/2014

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.