Inundatie mogelijkheden

Het veenweide landschap ten zuiden van Amsterdam kent dusdanig natuurlijke omstandigheden, dat het voor de vijand haast onmogelijk was om vanaf deze kant door de hoofdverdedigingslinie heen te breken. Het uitgestrekte en drassige veenweide gebied zorgde voor uitstekende inundatiemogelijkheden en er waren nauwelijks accessen die de vijand in staat stelde om door de linie te slaan. Het aanleggen van bomvrije gebouwen had dan ook geen prioriteit. Hierdoor bestaat een aantal fortterreinen slechts uit een verstevigd aardwerk met een gracht, zoals het Fort in de Botshol. Ook het Fort aan de Winkel heeft nooit bomvrije gebouwen gekregen. De aardwerken bij dit fort zijn na de Tweede Wereldoorlog geslecht en het terrein geëgaliseerd ten behoeve van een kampeerterrein.

De Vuurlinie

Tussen de forten Kudelstaart, de Kwakel en aan de Drecht loopt tot aan Fort bij Uithoorn een aarden liniewal waarachter een gedekte weg is aangelegd. De zogenaamde “Vuurlinie”. De drie op deze Vuurlinie gelegen forten liggen enigszins vooruitgeschoven ten opzichte van de hoofdverdedigingslijn. Dat was nodig, omdat er destijds al veel bebouwing bestond tussen Aalsmeer en Uithoorn. Om toch een vrij schootsveld te hebben, kregen de drie forten een vooruitgeschoven positie. De Vuurlinie was versterkt met zes batterijen met zwaar geschut, waarvan er nog één in goede staat verkeert. De liniewal zelf is grotendeels intact.  Op sommige stukken wordt het zicht op de Vuurlinie door woningbouw onttrokken.

Versobering van forten

Het Zuidfront kent een interessante mix aan verschillende soorten forten. Forten van het type standaardmodel A (gebouwd tussen 1897 en 1906) vindt men vooral in het oostelijk deel, zoals het Fort bij Kudelstaart. Model B forten (1909-1912), zoals Fort bij Uithoorn, liggen vooral in het oostelijk deel van het Zuidwestfront. Forten uit de tweede reeks kregen te maken met een versobering van het ontwerp. Tussen 1905 en 1910 ontstond er een politieke discussie over de kosten van aanleg en onderhoud van de Stelling van Amsterdam, destijds een megaproject te vergelijken met de Delta-werken. Een goed voorbeeld van een versoberd fort, is het Fort aan de Drecht.

Stelling niet voltooid

Tijdens de eerste Wereldoorlog (1914-1918) bleek in andere landen dat het concept van een kringstelling voor permanente verdediging te kwetsbaar was. Er hoefde maar één fort te worden uitgeschakeld en er ontstond een gat in de verdedigingslinie. De verdedigingsstrategie van de Stelling van Amsterdam verschoof dan ook van grote betonnen forten naar kleinere bomvrije batterijen en flexibele geschutsopstellingen. Dit betekende ook dat de bouw van nog ontbrekende fortgebouwen werd geschrapt. De verdedigbare aardwerken van Fort aan de Winkel en Fort in de Botshol bleven slechts bestaan uit aarden wallen. Alleen bij Fort in de Botshol zijn de originele aardwerken behouden gebleven. Hier is nu vooral aandacht voor natuurontwikkeling.

Nieuw leven voor afgedankte forten

Stonden veel forten te verpieteren na opheffing van de Stelling, het Zuidfront kent een opvallend hoog aantal forten dat al vrij snel een tweede leven heeft gekregen. Kudelstaart werd getransformeerd tot jachthaven, Fort de Kwakel werd een biljartzaal en horecaen Fort aan de Drecht werd een creatief-artistiek bedrijfsgebouw. De herontwikkeling van de forten in de oosthoek van het Zuidfront kwam wat later op gang. Het accent ligt bij deze groep met name op natuurbehoud en recreatie. Natuurmonumenten is eigenaar van de forten Waver-Amstel en Botshol. Dit laatste fort ligt in het beschermd natuurgebied Botshol. Het fortterrein is uitgegroeid tot een waar paradijs voor flora en fauna. Uitzondering op de reeks hergebruikte forten is Uithoorn dat nog steeds wacht op een kwalitatieve herontwikkeling.

QR-route

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden.

Bij het Zuidfront horen het Fort bij Kudelstaart, Fort bij de Kwakel, Fort aan de Drecht, Fort bij Uithoorn, Fort bij Waver-Amstel, Fort in de Botshol en Fort aan de Winkel.

Tekst: Jephta Dullaart (Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 02/11/2012