3 min

Deze tweede fase wordt gekenmerkt door een aangepast type fort, het zogenaamde standaardmodel B. Mede door bezuinigingen en een afname in het geloof in de ‘onneembaarheid’ van de kringstelling, zijn veel forten soberder uitgevoerd. Het zwaartepunt in de verdedigingstactiek verschoof van de statische en kwetsbare forten naar verplaatsbaar geschut in batterijen en flexibele mitrailleuropstellingen op de verdedigingslinies. Deze ontwikkelingen zijn goed zichtbaar bij Fort aan de Drecht gelegen in het Zuidfrontvan de Stelling.

Fort aan de Drecht

Tweede fase van de Stelling

In 1906 besloot de genie het toen gangbare standaardmodel voor de forten aan te passen. De belangrijkste aanpassing was dat Hoofdgebouw en hefkoepels werden verbonden door een bomvrije gang (poterne). In de frontwal kwamen mitrailleurblokken en een bomvrij mitrailleurgebouw dat door middel van een poterne was verbonden met het Voorgebouw. De verschuiving naar gebruik van moderne mitrailleurs betekende dat het fort een grotere vuurkracht kreeg, maar met minder personeel. Zodoende kon het Hoofdgebouw compacter worden waarmee de trefkans op vijandelijke granaten kon worden verkleind.

Tekening Fort aan de Drecht, bron: Cultuurcompagnie Noord-Holland

Sterk afwijkende vorm

Elk fort werd aan de plaatselijke omstandigheden aangepast. Dit leidde ertoe dat Fort aan de Drecht een sterk gewijzigde versie werd van standaardmodel B. Door directe nabijheid van de forten bij de Kwakel en bij Uithoorn kon de vuurkracht van Fort aan de Drecht worden teruggeschroefd. Maar ook flinke bezuinigingen op het budget van de Stelling noopte de genie om waar mogelijk de bouwkosten te drukken. Er kwam slechts één kazemat, in het midden, op de plek waar het fort naar voren knikt. Hefkoepels met geschut en het Voorgebouw werden achterwege gelaten. In plaats daarvan kreeg het fort een open betonnen bak in de frontwal, de zogenaamde ‘pantserstand’ voor twee mitrailleurs. De voor- en bovenkant werden afgedekt met een 20 centimeter dikke plaat van nikkelgietstaal. In de gebogen plaat werden twee afsluitbare schietgaten aangebracht. Aan weerszijden van de pantserstand, uniek in de gehele Stelling van Amsterdam, werden in de frontwal nog twee mitrailleurblokken aangelegd. Met de mitrailleuropstellingen kon de damsluis in de Drecht worden verdedigd, de primaire taak van het fort. Deze damsluis was belangrijk voor het “stellen” (bepalen van het waterniveau) van de omliggende inundatiepolders.

Anti tankmijn

Gered door de wethouder en lokale bedrijfsleven

Na de Tweede Wereldoorlog werden er in het fort bewapende anti-tankmijnen opgeslagen. Deze waren bestemd voor de versperring van de toegangswegen en de landingsbanen van Schiphol. In 1978 kocht de gemeente Uithoorn het fort van Defensie. Vervolgens stond het fort jarenlang leeg en raakte het behoorlijk vervallen. Maar dankzij de inspanningen van een toenmalige wethouder werd het fort gerenoveerd en getransformeerd tot een bijzonder bedrijfsverzamelgebouw. Met hulp van jongeren die in het werkervaringsproject van Stichting Herstelling meedraaiden, werd onder toezicht van gediplomeerde vaklui het fort tussen 1999 en 2000 geheel gerestaureerd. De houten fortwachterswoning werd herbouwd. De totale kosten bedroegen 3 miljoen gulden. De helft van dat bedrag werd middels een wervingsactie onder het lokale bedrijfsleven bij elkaar gebracht, mede door een donatie uit het Schipholfonds. Met een feestelijk opening in september 2000 waarbij naast de staatssecretaris van Defensie ook André van Duin acte de presence gaf, werd het fort officieel geopend.

Wijnhandel Fort aan de Drecht

Artistiek-creatief bedrijfsverzamelgebouw

Het fort leent zich door zijn opzet prima tot een bedrijfsverzamelgebouw. Het kent vele verschillende ruimtes met een eigen ontsluiting naar buiten. Het biedt onderdak aan een restaurant en wijnhandel, een galerie en aan een aantal creatieve zelfstandigen. Naast de bezoekers van deze bedrijven, trekt het forteiland ook bijzondere vogels aan, zoals het woudaapje, roerdomp en kwak. Een ijsvogel paartje broedde  jaren lang in een van de omgevallen populieren. Mede door deze bijzondere gasten mag Fort aan de Drecht zich met recht een uniek ‘bedrijventerrein” noemen.

Geschreven door Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort aan de Drecht kunt u vinden op de volgende websites:
Forten.nl: Fort aan de Drecht
Hollandse Waterlinies
Particuliere website Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 18/12/2012