Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Fort aan de Drecht

Fort aan de Drecht ligt in de Uithoornse polder en werd in 1911 voltooid. In oorlogstijd moest dit fort het Amstel-Drechtkanaal, de Kromme Mijdrecht en twee inmiddels verdwenen sluizen verdedigen.

Fort aan de Drecht is één van de forten van de Stelling van Amsterdam. Tussen 1881-1919 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam als geheel nooit in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .

Fort aan de Drecht te Uithoorn, 2008. Foto: Gemuithoorn, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.

Een nieuw type fort

Fort aan de Drecht ligt aan de oever van het Amstel-Drechtkanaal, aan de zuidelijke grens van de Stelling van Amsterdam. Vanuit het fort moesten meerdere punten verdedigd worden die kwetsbaar waren voor vijandige aanvallen. De Amstel-Drecht en Kromme Mijdrecht, evenals de dijken die daarlangs lopen en twee nabijgelegen sluizen (een damsluis in de Amstel en een inlaatsluis van de Bloklandpolder), die inmiddels verdwenen zijn. Het fort bestaat uit stevige betonnen gebouwen, omgeven door een brede gracht en bedekt door aarden wallen .

Doordat het fort in een latere fase van de Stelling is voltooid en is aangepast aan de ligging en functie, heeft het een ander karakter dan de eerdere forten. Tussen 1907 en 1908 stokte de bouw van stellingforten. Pas vanaf 1909 begon de genie , het legeronderdeel dat verantwoordelijk was voor de bouw van de Stelling van Amsterdam, aan de volgende fase van de bouw. Die richtte zich voornamelijk op het Noordfront in de Beemster en op de zuidkant van de Stelling, rondom Uithoorn. Met de voltooiing van het Fort aan de Drecht in 1911 was de gehele westkant van de Stelling tot aan Marken-Binnen gesloten.

Luchtfoto van het Fort aan de Drecht, 2015. Foto: Hanno Lans, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons.

Soberder en compacter bouwen

Tijdens de tweede bouwperiode van de Stelling werd het basisontwerp voor stellingforten aangepast tot het zogenaamde Model B . Mede door bezuinigingen en modernere bewapening, werden de forten eenvoudiger gebouwd dan voorheen. Dit is goed terug te zien bij het Fort aan de Drecht.

De belangrijkste aanpassing ten opzichte van Model A was dat het hoofdgebouw en de hefkoepels – twee ronde gebouwen voor kanonnen, waarvan de koepel omhoog en omlaag kon bewegen –werden verbonden door een poterne . Dit was een overdekte gang die soldaten en hun wapens een veilige doorgang bood. In de frontwal kwamen betonnen constructies voor de opstelling van mitrailleurs , zogenaamde mitrailleuropstellingen. De middelste mitrailleuropstelling was met een gang verbonden met het voorgebouw. Doordat moderne mitrailleurs meer vuurkracht boden, was er minder personeel nodig om een fort te bemannen. Daardoor kon het hoofdgebouw compacter worden gemaakt, wat de trefkans van vijandelijke granaten verkleinde.

In de keelkazemat zijn twee openingen voor mitrailleurs. Deze worden afgesloten met twee zware, schuifbare pantserplaten. Er vlak onder zijn twee van de drie zware bouten te zien van het affuit van de mitrailleur. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Afwijkend ontwerp

Ondanks dat stellingforten dezelfde hoofdindeling hadden, werd elk fort aan de plaatselijke omstandigheden aangepast. Fort aan de Drecht wijkt op verschillende punten af van andere Model B-forten. Door de directe nabijheid van de forten bij de Kwakel en Uithoorn kon de vuurkracht van het Fort aan de Drecht worden teruggeschroefd. Fort aan de Drecht kreeg maar één kazemat : in het midden, op de plek waar het fort naar voren knikt. Het voorgebouw en de hefkoepels met geschut werden achterwege gelaten.

In plaats daarvan kreeg het fort een betonnen bak voor twee mitrailleurs in de frontwal, de zogenaamde ‘pantserstand ’. Deze is uniek in de Stelling van Amsterdam, maar helaas niet open voor publiek. De voor- en bovenkant werden afgedekt met een 20 centimeter dikke plaat van nikkelgietstaal. Deze gebogen plaat is nog aanwezig en weegt maar liefst 26.000 kilo. In de plaat werden twee afsluitbare schietgaten aangebracht. Aan weerszijden van de pantserstand werden twee mitrailleuropstellingen aangelegd. Met deze mitrailleuropstellingen kon de damsluis in de Drecht worden verdedigd. Deze inmiddels gesloopte sluis reguleerde het waterpeil in de Drecht binnen de Stelling.

Voor het fort ligt een unieke pantserstand. Tussen twee betonnen gebouwen ligt een zware pantserplaat met twee schietgaten voor mitrailleurs. De pantserplaat is 20 centimeter dik en weegt 26 ton. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Gered door de wethouder en het lokale bedrijfsleven

Na de Tweede Wereldoorlog werden er in het Fort aan de Drecht landmijnen opgeslagen. Deze waren bedoeld om de toegangswegen en landingsbanen van Schiphol te kunnen versperren. In 1978 kocht de gemeente Uithoorn het fort van Defensie. Vervolgens stond het fort jarenlang leeg en raakte het behoorlijk vervallen. Dankzij de inspanningen van een lokale wethouder werd het fort gerenoveerd. Door een Uithoorns aannemersbedrijf, met hulp van jongeren die aan het werkervaringsproject van Stichting Herstelling meededen, werd het fort tussen 1999-2000 volledig gerestaureerd en verbouwd. Ook werd de houten fortwachterswoning herbouwd. De totale kosten bedroegen 3 miljoen gulden en werden deels gedekt door een wervingsactie onder het lokale bedrijfsleven en een donatie uit het Schipholfonds. Tijdens een feestelijk bijeenkomst in september 2000, waar naast de Minister van Defensie De Grave ook meneer Wijdbeens (André van Duin) aanwezig was, werd het fort officieel heropend.

De houten fortwachterswoning, 2015. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Creatief bedrijfsverzamelgebouw

In de ruimtes waar de soldaten vroeger sliepen, zitten nu creatieve bedrijven. Het fort leent zich prima voor deze bestemming, dankzij de vele verschillende ruimtes met een eigen toegang naar buiten. Het fort biedt onderdak aan onder andere een restaurant, wijnhandel, galerie en een aantal creatieve zelfstandigen. Het forteiland trekt verschillende bijzondere vogels aan, zoals het woudaapje, de roerdomp en de kwak. Een ijsvogelpaartje broedde jarenlang in een van de omgevallen populieren. Mede door deze bijzondere gasten mag het Fort aan de Drecht zich met recht een uniek terrein voor bedrijvigheid noemen.

Panorama van Fort aan de Drecht, 2023. Foto: Zandcee, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Tekst: Jephta Dullaart (2012). In 2024 herzien door Oneindig Noord-Holland.

Meer informatie

Meer informatie over Fort aan de Drecht is te vinden op de volgende websites:

Publicatiedatum: 10/01/2024

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.