Fort in de Botshol had één van de forten van de Stelling van Amsterdam moeten worden. Tussen 1880-1920 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam nooit als geheel in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .

Voorbijgangers zullen het Fort in de Botshol misschien niet gelijk herkennen. Het fortterrein heeft namelijk nooit een fortgebouw gekregen. In het platte weidelandschap is enkel een groene verhoging zichtbaar. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, werden de bouwwerkzaamheden aan de Stelling van Amsterdam stilgelegd. Na de oorlog is de bouw nooit meer hervat, mede door de verbetering van wapens en daardoor de ontstane kwetsbaarheid van de gebouwen.

Slappe veenbodem

Het terrein dat voor het Fort in de Botshol lag, was erg drassig. Dat maakte de kans klein dat vijandelijke troepen hier een aanval op de Stelling zouden inzetten. Ook kon het gebied rondom het fort goed onder water gezet worden wanneer er oorlog dreigde. Daarom kreeg de bouw van andere forten voorrang. Wel werd de veengrond op het fortterrein in 1895-1896 versterkt met zand, zodat het alvast als verdedigingswerk gebruikt kon worden en de fortgebouwen die hier zouden komen, niet zouden verzakken. Het terrein kreeg aarden wallen met opstellingen voor geschut . Bijzonder is dat dit verdedigbare aardwerk grotendeels bewaard is gebleven. In de frontwal zijn nog loopgraven en versterkte posities voor mitrailleurs te herkennen. Rondom werd een fortgracht gegraven die de vijand op afstand hield.

Fortwachterswoning

Net buiten de fortgracht is een fortwachterswoning gebouwd. Deze woning werd meestal voor de bouw van een fort neergezet, als verblijf voor de opzichter. Die moest toezicht houden op de bouw en had daarom een woning op het terrein nodig. Na de oplevering van het fort trok de fortwachter hierin, die het fort in vredestijd moest bewaken en onderhouden. De fortwachterswoning bij het Fort in de Botshol is van baksteen. Voor de directie en fortwachter werd er een woning in steen gebouwd en voor de magazijnknechten een woning in hout. De stenen woningen zijn meestal behouden gebleven.

Onderduikers op het fort

Tijdens de Tweede Wereldoorlog trok fortwachter Reinderts met zijn gezin in de fortwachterswoning. Dankzij deze fortwachter, die bij het verzet zat, vonden onderduikers een veilige plek op het Fort in de Botshol. Omdat het fortterrein op een afgelegen plek lag, konden mensen die moesten vluchten voor de Duitsers hier goed terecht. Zij verbleven zowel in de fortwachterswoning als in de bergloods , die oorspronkelijk op het terrein stond. Een ander voordeel was dat er voldoende eten beschikbaar was. In de fortgracht zwom vis, zoals paling, snoek en zeelt. Ook konden bij de omringende boerderijen extra eieren en schapenvlees gehaald worden, soms zonder toestemming. Wapens werden onder het konijnenhok verstopt.

Groene oase van rust

De hoofdwal van het Fort in de Botshol is grotendeels nog aanwezig. Alleen het westelijke deel is afgegraven, vermoedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Oorspronkelijk had de gracht rondom het fort een brug, waarvan het middenstuk verwijderd kon worden als de vijand naderde. Deze was in slechte staat en is in de jaren 1980 vervangen door een eenvoudigere houten brug. De bergloods, waarin onderduikers verbleven, is rond 1962 drie kilometer verplaatst. Deze loods werd aan de Veldweg, nabij het Fort bij Waver-Amstel, opnieuw opgebouwd als boerderij. In de jaren 1980 is het deel dat als veestal werd gebruikt, verbouwd. De oude loods bestaat nu uit drie aparte woningen.

Momenteel is het fortterrein eigendom van Natuurmonumenten. Dankzij de zandgrond groeien er bijzondere planten, zoals blauwe walstro en kleine tijm. Ook vinden water- en moerasvogels hun weg naar het fortterrein. Onder andere de lepelaar, aalscholver, grote zilverreiger, kluut, snor, rietzanger, sprinkhaanrietzanger en de rietgors zijn in de omgeving van het fort gespot. Buiten het broedseizoen om kunnen natuurliefhebbers met de boot langs het fortterrein varen. Natuurmonumenten organiseert ook vaarexcursies met een boswachter.

Tekst: Jephta Dullaart (2012). In 2024 herzien door de redactie van Oneindig Noord-Holland.

Meer informatie

Meer informatie over het Fort in de Botshol is te vinden op de volgende websites:

• Natuurmonumenten
• UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies
• Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 12/06/2024