Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Fort bij Kudelstaart: fortgracht krijgt tweede leven als jachthaven

Al ruim 100 jaar moeten de inwoners van Kudelstaart een stuk omrijden vanwege de aanwezigheid van het fort. Door de aanleg van het forteiland werd de toenmalige Herenweg (nu Kudelstaartseweg) met een ruime boog om het fort heengeleid.

Het fort ligt aan de oostzijde van de Westeinderplassen in het Zuidfront van de Stelling en diende ter afsluiting van deze brede waterplas die een zwakke plek was in het Zuidfront van de Stelling van Amsterdam. De gebouwen kwamen gereed in 1906-1907, min of meer tegelijk met het verderop gelegen Fort bij de Kwakel. Het is van de weinige forten die nog in eigendom is van het Ministerie van Defensie. Het fortterrein heeft nu een recreatieve functie als jachthaven en kampeerterrein.

Fort bij Kudelstaart, Bron: Rijksdienst Cultureel Erfgoed.

Vruchtbare bagger

De omgeving rond Aalsmeer bestond halverwege de negentiende eeuw voornamelijk uit water. Door de eeuwenlange turfwinning waren er vele kleine en grote waterplassen ontstaan waar de dorpen Kudelstaart, Aalsmeer en De Kwakel als langgerekt lint tussen lagen. In de tweede helft van de negentiende eeuw ging men de meeste van deze waterplassen droogleggen en geschikt maken voor nieuwe landbouwgrond.

De Westeinderplassen werden echter niet drooggelegd, met name om uit deze relatief ondiepe plas vruchtbaar bagger te halen. De arme veengronden in de omgeving werden hiermee opgehoogd zodat het mogelijk was om aardbeien en sierbloemen te telen. De smalle tuinbouwpercelen werden telkens opgehoogd met nieuwe bagger, soms aangevuld met stalmest en huisvuil (zogenaamde toemaak). Rondom Aalsmeer ontstond aan het eind van de negentiende eeuw een bloeiende snijbloementeelt en handel. Dit is vandaag de dag nog steeds zo, maar de teelt is nu naar moderne kassen verplaatst. De Westeinderplassen hebben nu voornamelijk een recreatieve functie.

Turfwinning.

Vooruitgeschoven positie

Het fort ligt enigszins vooruitgeschoven ten opzichte van de hoofdverdedigingslinie, evenals de forten bij de Kwakel en aan de Drecht. Dat was nodig omdat er destijds al veel bebouwing bestond en men anders vanuit de forten geen vrij schootsveld had. Tussen het Fort bij Kudelstaart en het Fort bij Uithoorn loopt een liniewal waarachter een gedekte weg is aangelegd, de zogenaamde “Vuurlijn”.

Het Fort bij Kudelstaart behoort samen met het buurfort bij de Kwakel tot de laatste stellingforten die gebouwd zijn volgens type Model A. De nieuwere forten (Model B) die vanaf 1909 werden opgeleverd, waren compacter en smaller om hiermee de kans op een voltreffer zo veel mogelijk te beperken. Het nabij gelegen Fort aan de Drecht, bouwjaar 1909-1911, is een voorbeeld van een Model B fort.

Model A fort.

Frontbatterijen en schutsluizen

Opvallend is de aanwezigheid van twee extra batterijen voor de plaatsing van zwaar geschut in de frontwal. Deze zijn nog bewaard gebleven, evenals de houten bankjes van de naastgelegen schuilplaatsen. Deze batterijen waren nodig om de verdediging van de Westeinderplassen ook over langere afstand te kunnen uitvoeren. Een ander opmerkelijk aspect is de net buiten de fortgracht gelegen schutsluis. Slechts twee forten in de Stelling van Amsterdam werden voorzien van een schutsluis: Fort bij Aalsmeer en Fort bij Kudelstaart.

Dit laatste fort kreeg een enkele sluis waarmee de Zuidlegmeerpolder kon worden geïnundeerd. Anders dan bij de dubbele sluis van het Fort bij Aalsmeer, kon men in vredestijd de Legmeerpolder niet in varen. De sluis werd dus niet gebruikt voor transport van agrarische producten, zoals de bietenschepen die de Haarlemmerpolder in en uit konden via de sluis naast het Fort bij Aalsmeer. De sluis van Kudelstaart is omstreeks 1893 gebouwd en is grotendeels nog intact, inclusief de ontvangstkom voor het inundatiewater. De sluis is in 2004-2006 gerestaureerd.

Inlaatssluis Fort bij Kudelstaart.

Vuurlinie met batterijen

Vlak boven het fort begint de Vuurlinie, een aarden wal die doorloopt tot aan het Fort bij Uithoorn en die voor dit deel van de Stelling de hoofdverdedigingslinie vormt. De Vuurlinie was versterkt met zes batterijen, waarvan er nog één in goede staat verkeert. Gaandeweg werden (neven)batterijen steeds belangrijker in de militaire strategie van de Stelling.

Met het voortschrijden van de wapenwedloop in Europa werd het steeds moeilijker om de stellingforten bestand te maken tegen vijandelijk artillerie. Daarom werd besloten om de forten uit te rusten met lichter geschut voor de kortere afstand en het zwaardere geschut geen vaste opstelling meer te geven. Mobiel geschut werd op batterijen geplaatst die zich in versterkte liniewallen tussen de forten bevonden. De vijand kon hierdoor veel moeilijker bepalen waarop zij haar kanonnen moest richten. De introductie van het Model B fort was eveneens een gevolg van deze ontwikkeling.

Model B fort.

Fortgracht wordt jachthaven

Sinds 1972 is het fort in gebruik bij de Stichting VaFaMill. Deze organisatie regelt vakanties voor (oud)werknemers van defensie en exploiteert het terrein als kampeerterrein en jachthaven. De kade tussen fortgracht en de Westeinderplassen is doorbroken zodat men na een tochtje op de plas direct kan aanmeren bij het fort. De gebouwen zijn alleen op Open Monumentendag toegankelijk voor het publiek. Dan kan men met eigen ogen zien dat in het hoofdgebouw nog betrekkelijk veel interieurelementen bewaard zijn gebleven.

Jachthaven Fort bij Kudelstaart, bron: Cultuurcompagnie NH.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort bij Kudelstaart kunt u vinden op de volgende websites:
Gemeente Aalsmeer
Hollandse Waterlinies
Particuliere website Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 18/12/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.