3 min

Water wordt land, land wordt weer water

Het zuidwestfront is een relatief klein front. Het bestaat uit drie forten, een tweetal grote batterijen, enkele geschutsopstellingen, een drietal damsluizen en de karakteristieke Geniedijk. Deze dijk isaangelegd als inundatiekering dwars door de Haarlemmermeerpolder. Na droogmaking van de Haarlemmermeer halverwege de negentiende eeuw, werd Amsterdam moeilijker te verdedigen tegen een aanval vanuit het zuiden. Door de aanleg van een hoge aarden wal dwars door de Haarlemmermeerpolder kon de zuidelijke helft onder water worden gezet. De Geniedijk maakte het mogelijk om een immens inundatiegebied ten tijde van oorlogsdreiging op te werpen. Eén van de grootste van de Stelling van Amsterdam. In het Zuidwestfront komt de tegenstrijdigheid van de Hollandse waterhuishouding goed tot uitdrukking. Een groot meer dat eerst met veel moeite is drooggemalen, de Haarlemmermeerpolder, en dat later vanwege militair-strategische redenen weer onderwater gezet moet kunnen worden. Dit is typisch voor het gebied van de Stelling van Amsterdam waar water zo wel je ergste vijand als beste vriend kan zijn.

De Geniedijk.

Eerste modelfort bij Vijfhuizen

De eerste forten van de Stelling van Amsterdam waren opgetrokken uit baksteen. Maar na intrede van de Duitse brisantgranaat op de Europese slagvelden, bleek dat bakstenen forten met een paar voltreffers al in  gruzelementen lagen. Het Nederlandse leger zette in 1885 de bouw van nieuwe forten stop om te experimenteren met een nieuwe type fort, grotendeels van cementbeton. Het was voor het eerst sinds de Romeinen dat er met beton werd gebouwd in ons land. Bij het dorpje Vijfhuizen, in de Haarlemmermeer begon men 1897 met de bouw van een nieuw standaardtype fort. Dit functioneerde in die jaren als een soort ‘uitprobeer fort’ binnen de Stelling van Amsterdam. Fouten die tijdens en na de bouw naar voren kwamen werden, in de reeks van nieuwe forten die volgende, aangepast en verbeterd. De genie betaalde het belangrijkste ‘leergeld’ met het niet onderheien van het fort, waardoor de zware bomvrije gebouwen verzakten. Voortaan werden de bomvrije gebouwen geplaatst op een dikke zandplaat en goed onderheid.

Het Fort bij Vijfhuizen. Foto: Wikimedia.

Geniedijk: waterkering en voedseltransport

De Geniedijk is ruimtelijk gezien één van de meest kenmerkende elementen van de Stelling van Amsterdam die in het huidige landschap nog steeds te zien is. De wal werd tussen 1891 en 1895 aangelegd en loopt van Fort bij Vijfhuizen tot aan Fort bij Aalsmeer. De Geniedijk vervulde een dubbelfunctie. Enerzijds maakte de dijk het mogelijk dat de zuidelijke helft van de Haarlemmermeerpolder geïnundeerd kon worden terwijl anderzijds de noordelijke helft droog bleef. Zowerd landbouwgrond behouden voor de productie van voedsel.

Het Voorkanaal van de Geniedijk zorgde voor een goede ontsluiting over water van de Haarlemmermeerpolder. Met name het transport van suikerbieten vond plaats via het Voorkanaal. Via het het sluiscomplex bij Fort Aalsmeer werden de suikerbieten over de Ringvaart vervoerd naar de Suikerfabriek in Halfweg. Maar niet alleen suikerbieten werden via deze verbinding vanuit de Haarlemmermeerpolder getransporteerd. Het was ook belangrijk voor het transport van landbouwproducten naar de markten van Amsterdam.

Fort bij Hoofddorp. Foto: Wikimedia.

Verstedelijkt landschap

In geen ander deel van de Stelling contrasteert het militaire erfgoed zo sterk met de nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen als in de Haarlemmermeerpolder. Maar met de bijzondere Geniedijk, drie forten, twee batterijen en diverse geschutsopstellingen is de Stelling nog steeds markant aanwezig. Met evenveel gemak doorkruist de Stelling lege akkers alswel Vinex-wijken en bedrijventerreinen.

Batterij aan de Sloterweg. Foto: Wikimedia.

QR-route

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden.

Bij het Zuidwestfront horen de Damsluis bij Halfweg, via Damsluis bij Vijfhuizen, Fort bij Vijfhuizen, Fort bij Heemstede, de Geniedijk, Fort bij Hoofddorp, Batterij aan de Sloterweg en Fort bij Aalsmeer.

Tekst: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Publicatiedatum: 01/11/2012