5 min

Het fort had tot taak de spoorlijn Uithoorn-Alphen aan de Rijn af te sluiten en de westelijk gelegen inundatiesluis te beschermen. De bekende schrijver Theo Thijssen is tijdens de mobilisatie in de Eerste Wereldoorlog gelegerd geweest op het fort. Door Thijssen’s brieven aan zijn uitgever weten we hoe het leven van een soldaat er aan toe ging. De grootste uitdaging bleek niet zo zeer een vijandelijk leger te zijn, maar om de verveling onder de soldaten tegen te gaan.

Fort bij Uithoorn.

Fort uit het boekje

Fort bij Uithoorn stamt net als zijn buurman Fort aan de Drecht uit de tweede fase van de aanleg van de Stelling. De bomvrije gebouwen verrezen tussen 1909 en 1911. De genie heeft bij dit fort het verbeterde basisontwerp nauwkeurig gevolgd, in tegenstelling tot bij het buurfort dat zeer afwijkt van het standaardmodel B. Fort Uithoorn werd uitgerust met hefkoepels die door bomvrije gangen (poternes) waren verbonden met het Hoofdgebouw. Artilleristen en munitie konden nu ook onder vijandelijk vuur de hefkoepels bereiken. Uithoorn is één van de weinige forten, naast Nigtevecht en Aalsmeer, waar de hefkoepelgebouwen nog intact zijn. In de meeste gevallen zijn de hefkoepels tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers opgeblazen om het stalen pantser te verwijderen en te gebruiken voor hun eigen wapenindustrie. Naast de hefkoepels is relatief veel van het oorspronkelijke interieur aanwezig, zoals de houten scheidingswanden tussen de vertrekken, de telegraafkamer, de keuken en de ontijzeringsinstallatie voor het drinkwater. Achter de rechter keelkazemat bevindt zich de wasruimte voor de soldaten die nog redelijk ongeschonden is. Dit is voornamelijk te danken aan het feit dat de deur van het waslokaal jarenlang dichtgemetseld is geweest.

Waterpomp Fort bij Uithoorn.

Theo Thijssen’s fortenbrieven

Op 1 augustus 1914 wordt de bekende schrijver en onderwijzer Theo Thijssen opgeroepen voor de algehele mobilisatie. Europa is in rep en roer door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). De Stelling van Amsterdam wordt in staat van paraatheid gebracht en Theo Thijsen wordt ingekwartierd op het Fort bij Uithoorn, samen met zo’n 300 andere soldaten. Tijdens zijn verblijf op het fort dat tot juni 1915 duurt, schrijft hij acht ‘fortbrieven’ naar zijn uitgever C.A.J. van Dishoeck. In zijn brieven beschrijft Thijssen hoe hij zijn dagen doorkomt op het fort. De onderwijzer is een actief man en neemt verschillende taken op zich. Zo bekommert hij zich om de fortbibliotheek door van zijn uitgever gedaan te krijgen dat hij een lading onverkochte boeken opstuurt. Tevens volgt hij in het voorjaar van 1915 een cursus tot onderofficier (sergeant). Tegen die tijd mag hij al dagelijks naar huis voor het avondeten. Elke dag reist hij dan twee uur op en neer van Uithoorn naar Amsterdam. In juni 1915 eindigt Thijssen’s mobilisatie. Meteen neemt hij het onderwijzerschap weer op zich. In 1923 komt zijn boek “Kees de Jongen” uit. Met deze nog steeds veel gelezen roman brak hij definitief door als invloedrijk schrijver.

Theo Thijssen.

“Niets doen moeilijker dan vechten”

Geregeld doet Thijssen in zijn brieven beklag over het eindeloze niets doen op het fort: “wat het werk betreft, ons fort is zowat gereed, en nu komt eigenlijk de beroerdste tijd: er is niets te doen dan wachten, wachten. Af en toe een militaire wandeling, maar weldra zijn we uitgewandeld; en voor ons artilleristen is oefenen met kanonnen ook niet langer dan vijf minuten uit te houden, omdat de behandeling van het moderne geschut zó allereenvoudigst is, dat de stomste pummel geen oefening nodig heeft.”

Thijssen en zijn medesoldaten proberen de verveling van het lijf te houden door een mars, te voetballen of schietoefeningen. Ook maakt hij zich nuttig door een analfabeet, een kerel van 34 jaar, te leren lezen en schrijven zodat “déze man tenminste de mobilisatie dankbaar kan zijn later”. Toch beschouwt Thijssen zijn mobilisatie als een “cursus in mensenkennis en maatschappij-kennis die ik iedere schoolmeester toewens”.  Zo komt hij tot andere inzichten over het soldatenbestaan: “In ‘t begin heb ik het dwaas gevonden, toen de lui zeiden en schreven: dat niets doen veel moeilijker is dan vechten; maar nu begin ik het te begrijpen”. 

Verveling op de forten.

Mysterieuze organisatie

Na de Tweede Wereldoorlog viel het fort in een diepe winterslaap, iets dat min of meer voor de gehele Stelling van Amsterdam gold. Maar in de jaren tachtig kwam er een mysterieuze sfeer rondom het fort te hangen. Er gingen hardnekkige geruchten de ronde dat het fort in gebruik was bij “Organisatie B”. Dit was een geheime organisatie die in het geval van bezetting door de Russen het ondergronds verzet moest organiseren en van middelen voorzien. Een van hun taken was om op diverse plekken in Nederland ondergrondse bergplaatsen vol met wapens, munitie en communicatiematerieel aan te leggen. Toen enkele van dergelijke voorraden waren gevonden, en sommige zelfs door criminelen geplunderd, werden zij centraal opgeslagen achter slot en grendel.

De Marechaussee zou Fort bij Uithoorn hebben uitgekozen als centrale opslagplaats voor deze geheime voorraden. Bij oorlogsdreiging zouden deze kisten dan direct moeten worden begraven. In 2007 heeft het KRO programma Reporter aandacht besteed aan deze geheime Stay-Behind-organisaties die destijds in alle NAVO-landen bestonden en schuil gingen onder de codenaam ‘Gladio’. Het bestaan van een Nederlandse ‘Gladio’ is in 1990 door toenmalig premier Ruud Lubbers bevestigd. In 1992 is de organisatie officieel opgeheven. Of Fort bij Uithoorn daadwerkelijk is gebruikt voor de opslag van geheime wapen- en munitievoorraden blijft echter ongewis.

Auteur: Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort bij Uithoorn kunt u vinden op de volgende websites:

• Brandweergames
• Hollandse Waterlinies
• Particuliere website Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 18/12/2012