Een deel van Fort aan de Liede is gesloopt, maar dit fort behoorde ooit tot de Stelling van Amsterdam. Tussen 1881-1919 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam als geheel nooit in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .
Fort aan de Liede ligt in het Westfront van de Stelling en kent een langere geschiedenis dan de andere stellingforten. Het oorspronkelijke fort met toren van baksteen, gebouwd in 1846, heeft niet lang gestaan. Nadat het fort in 1885 onderdeel was geworden van de Stelling, werd tussen 1914 en 1918 een deel van de toren ontmanteld, zodat het fort niet meer op afstand zichtbaar was. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn enkele betonnen kazematten op het fort gebouwd, waarvan een exemplaar nog aanwezig is.
Krachtige explosieven
Voordat de Haarlemmermeer tussen 1848-1852 kon worden drooggemaakt, moesten er nieuwe vestingwerken gebouwd worden om Amsterdam te beschermen tegen aanvallen van buiten. Naast het Fort aan de Liede werden tussen 1842 en 1846 nog drie andere forten gebouwd: het Fort bij Heemstede (uiteindelijk niet voltooid), het Fort bij Schiphol en het Fort aan de Nieuwe Meer. Door de ontwikkeling van modern geschut raakten deze forten snel verouderd. Met name tegen de brisantgranaat , die rond 1885 werd uitgevonden, waren de forten niet bestand. Deze met springstof gevulde granaten hadden zoveel explosieve kracht, dat zij de bakstenen gebouwen konden vernietigen. Bovendien kampten de forten met funderingsproblemen, waardoor Fort bij Heemstede niet werd voltooid. Fort Uitermeer en vele andere onderdelen in de oudere Nieuwe Hollandse Waterlinie geven ons vandaag de dag nog een indruk van hoe de torenforten langs het Haarlemmermeer eruit hebben gezien.
Torenfort verruild voor kazematten
Fort aan de Liede onderging vanaf 1914 een aantal aanpassingen om een militaire rol te kunnen blijven spelen. Het fort moest de Ringvaart verdedigen en de verbindingsweg aan de overkant, die het noordelijke deel van de Haarlemmermeerpolder doorkruist. Deze weg – de huidige Spaarnwouderweg-Schipholweg – verbond het Fort aan de Liede met het Fort bij Schiphol.
Oorspronkelijk zou deze weg ook een inundatiekade worden: een dijk die moest voorkomen dat het water zich verder kon verspreiden dan gewenst, wanneer de Stelling in werking trad. Zo zou het noordelijke deel van de Haarlemmermeerpolder onder water gezet kunnen worden, terwijl het zuidelijke deel droog bleef. Hier werd echter vanaf gezien.
Aanvankelijk zou er een nieuw fort gebouwd worden op de plaats van het Fort aan de Liede. Vanwege de nabijheid van het Fort aan de Liebrug en het Fort bij Vijfhuizen zagen militaire bevelhebbers rond 1900 hiervan af. Men koos ervoor om het oude torenfort te slopen en de verdedigingswal te moderniseren door deze te voorzien van opstelplaatsen voor geschut. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam er een aantal betonnen kazematten voor kanonnen op het fortterrein bij en werd de toren op het onderste gedeelte na afgebroken.
Verborgen sporen
Vandaag de dag is er op het fortterrein weinig zichtbaar van de militaire geschiedenis. De meeste restanten liggen verborgen onder een dikke laag aarde. In het noordelijk deel van de verdedigingswal staat één betonnen kazemat uit 1914 nog overeind. Van het ooit zo imposante torenfort is niet veel meer over dan een fragment van een ronde bakstenen muur dat boven de grond uitsteekt.
In 1967 werd Rijkswaterstaat eigenaar van het fortterrein. Om het geschikt te maken voor materialenopslag werd het grondig vergraven en van gronddepots voorzien. Het fort is niet toegankelijk voor het publiek.
Tekst: Jephta Dullaart (2012). In 2024 herzien door Oneindig Noord-Holland.
Meer informatie
Meer informatie over Fort aan de Liede is te vinden op de volgende websites:
- Rijksvastgoedbedrijf
- UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies
- Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water
Publicatiedatum: 12/01/2024
Vul deze informatie aan of geef een reactie.