5 min
Al in de zestiende eeuw werden er in Wormer en Jisp korenmolens gebouwd. In de zeventiende eeuw ontstond hier door de groei van de VOC en WIC een productiecentrum voor scheepsbeschuit, dat ook wel tweebak of zeekaak werd genoemd. De harde koeken waren lang houdbaar en werden daarom gebruikt als proviand op de schepen.
De korenmolens maalden tarwe en rogge voor het scheepsbeschuit, dat zonder gist meerdere malen moest worden gebakken. Want hoe harder en droger ze waren des te langer bleven ze goed. Het was gebruikelijk om het beschuit in stukken te breken en in een drank te weken, anders waren ze simpelweg te hard om te eten. Bovendien dreef zo ook het ongedierte in het lang opgeslagen beschuit naar boven.
Rond de zesentwintig korenmolens stonden meer dan honderd beschuitbakkerijen. Daarnaast waren ruim zeventig speciale schuiten nodig om het beschuit naar kopers in Amsterdam en andere plaatsen te vervoeren. Het gemalen tarwe werd in deze tijd ook gebruikt door lokale stijfselmakerijen. Stijfsel werd onder andere gebruikt om de grote kragen van kant en linnen in vorm gehouden.
Molen De Koker. Foto: Dirk Brand, via Vereniging De Zaansche Molen.
Twee keer in vlammen op
In Wormer kwamen de eerste twee korenmolens in 1554 en 1565 in bedrijf. Helaas werden ze op 2 januari 1574 door de Spanjaarden vernield. Pas tien jaar later zouden er weer molens worden gebouwd. Waaronder molen ´De Koker´: een bovenkruier, die ook wel ´De Zwarte Hengst´ werd genoemd.
De Koker wordt voor het eerst vermeld in 1592, daarna nog een keer in 1654 en 1679. Op 8 augustus 1840 slaat het noodlot toe en gaat de zestiende-eeuwse molen in vlammen op. Als snel wordt er in zijn plaats een wipmolen gebouwd. Deze nieuwe molen was geen lang leven beschoren, want op 31 juli 1866 sloeg de bliksem in.
Molen De Koker. Foto via Vereniging De Zaansche Molen.
Van Zaandijk, via Graft naar Wormer
Op zijn plaats zou de huidige molen De Koker komen. Deze achtkantige bovenkruier was van origine een papiermolen uit Zaandijk. Deze papiermolen, genaamd ‘De Hoop’, werd in 1679 in gebruik genomen. In 1848 werd de molen voorzien van een nieuwe pakkamer. Verrassend genoeg werd De Hoop in hetzelfde jaar verkocht; de opbrengst was echter lager dan wat de pakkamer had gekost. De papiermolen werd afgebroken en een jaar later herbouwd als korenmolen in Graft.
Dit zou van korte duur zijn. Al in 1866 werd besloten om de molen te verplaatsen naar de oude plek van De Koker in Wormer. Hier zou de korenmolen voornamelijk veevoer en doppen malen.
Via de Kokersloot kon men molen De Koker binnenvaren. Eén van de redenen waarom de molen ten opzichte van het polderwater hoog ligt en een laag gelegen grondvloer heeft. Aan het begin van de twintigste eeuw werd de toegang via het water weggehaald. Door een kapotte roede kwam molen De Koker omstreeks 1928 stil te staan.
Meelmolen De Koker. Foto gemaakt rond 1925-1930. Collectie De Zaansche Molen, Inventarisnummer .
500 gulden
De vervallen molen werd in 1944 van de sloop gered door Vereniging De Zaansche Molen, die hem voor 500 gulden aankocht. Molen De Koker was de laatst overgebleven korenmolen en de tweede molen die de vereniging aankocht. Door de Tweede Wereldoorlog kon er pas in 1947 begonnen worden met de restauratie. Maar niet voordat de vereniging het benodigde geld bij elkaar had gesprokkeld. Een lidmaatschap kostte toentertijd 1 gulden en vijftig cent. In 1945 verscheen een wervingsfolder met op de voorzijde een tekening van oliemolen de Ooievaar en op de achterzijde van De Koker. Beide krijttekeningen werden gemaakt door kunstschilder én oprichter van De Zaansche Molen Frans Mars (1903-1973).
Meelmolen De Koker, bijgenaamd de Zwarte Hengst, bouwjaar 1679, standplaats: Oosteinde te Wormer. Collectie De Zaansche Molen, Inventarisnummer 0019848.
Op 19 augustus 1950 maakte kunstschilder Frans Mars deze krijttekening van meelmolen de Koker. Collectie De Zaansche Molen, Inventarisnummer 0002388.
De restauratie zou drie jaar in beslag nemen, mede omdat het lastig was om aan een nieuwe roede te komen. In 1947 kreeg de molen een nieuw rietdek en in 1949 werden de staart en schoren vervangen. In de zomer van 1950 werden de laatste werkzaamheden uitgevoerd door molenmakerij Husslage.
Op 5 oktober 1950 werd de molen officieel geopend. Op de baard staat daarom het opschrift 1866 / 1950, het jaar dat de molen geheel gerestaureerd is. De vereniging kon geen vaste huurder voor de molen vinden. Sindsdien wordt er op vrijwillige basis gedraaid en gemalen.
Molenaar Simon van der Meer aan het werk in molen De Koker. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.
De winkel in molen De Koker. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.
Molen De Koker in de spotlight
In het kader van het 100-jarige jubileum van Vereniging De Zaansche Molen wordt elke maand één van de molens uitgelicht. In juli staat korenmolen De Koker in de spotlight. Op 5 en 16 juli zijn er tal van activiteiten bij de molen.
Op zaterdag 5 juli kun je een wandeling van ongeveer 5 kilometer maken. De route start bij het Molenmuseum en eindigt bij molen De Koker. Onderweg leer je meer over de omgeving via informatieborden en een bijbehorende quiz – leuk voor jong én oud! De route en het vragenformulier ontvang je bij het museum. Bij aankomst bij kun je het vragenformulier inleveren bij De Koker, als beloning krijg je dan een gratis pannenkoek! Hier kan je de molen bezoeken en genieten van koffie en thee. Kijk hier voor meer informatie.
Woensdagavond 16 juli verzorgt molenaar Ton Leegwater een lezing in het Molenmuseum over de geschiedenis van de (meel)molens in Wormer. Wist je dat het gebied ooit vol stond met molens, nog vóór de komst van houtzaag- en oliemolens? Ton neemt je mee in dit fascinerende verhaal en deelt zijn kennis en passie voor dit bijzondere molenerfgoed. Kijk hier voor meer informatie en aanmelden.
Kijk op de website van De Zaansche Molen voor meer informatie.
Molenaars Ton Leegwater en Simon van der Meer in molen De Koker. Foto: Vereniging De Zaansche Molen.
Auteur: Judith van Amelsvoort
Bronnen:
- Nederlandse Molendatabase, De Koker / De Zwarte Hengst, Wormer, Noord-Holland.
- Vereniging De Zaansche Molen, De Koker, Beeldbank van De Zaansche Molen.
- De Zaan Wiki: De Koker, Beschuitbakkerij.
- De Hollandsche Molen, De Koker / De Zwarte Hengst.
- Allemolens.nl, De Koker / Zwarte Hengst.
- Wikipedia: Scheepsbeschuit
- Molens in Noord-Holland, inventaris van het Noordhollands molenbezit, 1981.
In 2025 viert de Zaansche Molen zijn 100-jarig bestaan. Ter ere van dit jubileum besteedt Oneindig Noord-Holland extra aandacht aan de molens in onze provincie. Op de themapagina Molens lees je alle verhalen.
Publicatiedatum: 04/07/2025
Vul deze informatie aan of geef een reactie.